فرنگیس شاهرخ؛ ستاره‌ای درخشان بر آسمان فرهنگ و هنر ایران

بی‌گمان در میان بانوان نامدار و تاثیرگذار ایران‌زمین نام فرنگیس کیخسرو شاهرخ (یگانگی) همچون ستاره‌ای بر آسمان فرهنگ و هنر ایران می‌درخشد. کوشش برای پاسداشت و شناساندن صنایع‌دستی و هنرهای ایرانی نام «فرنگیس شاهرخ» (یگانگی) را در تاریخ ایران ثبت کرده است. از این‌رو بنیادگذار سازمان زنان زرتشتی را مادر صنایع دستی و هنرهای ملی ایران می‌شناسند.
فرنگیس شاهرخ دختر ارباب کیخسرو و همسر اردشیر یگانگی از خانواده‌های برجسته زرتشتی ایران، از پیش‌کسوتان مبارزه برای پیشبرد حقوق زنان در ایران و نیز پیشبرد صنایع دستی ایران، سال‌ها دبیر شورای عالی زنان ایران و نیز معاون دبیرکل سازمان زنان ایران بود. او به‌ویژه با زندگی روستایی ایران آشنایی داشت.
مادرش، فیروزه فرهی بود و پدرش، ارباب کیخسرو شاهرخ، مشروطه‌خواهی آزادی‌خواه و نماینده تاثیرگذار در یازده دوره از مجلس شورای ملی. فرنگیس ۲۱ اردیبهشت ۱۲۹۵ چشم به جهان گشود. زمانی که پدرش ریاست اداره تلفن ایران را به دست گرفته بود و از همان کودکی در جریان فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی پدر قرار گرفت. فرنگیس پس از 7 فرزند پسر نخستین دختر خانواده به شمار می‌رفت. مادرش را در کودکی از دست داده بود و در دامان پدری استثنایی رشد یافت پدر مربی بزرگ و مراد زندگی‌اش بود. با توجه به نوع نگاه به قشر زنان، هیچگاه از بالندگی و تلاش دست نکشید. به گفته‌ی پدر ایشان «اگر جامعه و ملتی را خواستید مترقی کنید، زنان آن جامعه را آموزش دهید».
فرنگیس دبستان تا نهم دبیرستان را در مدرسه ایرج وابسته به زرتشتیان تهران خواند. پس از آن هنوز دبیرستان انوشیروان دادگر ساخته نشده بود از این‌رو به کالج آمریکایی‌ها رفت و دیپلم گرفت. سپس با مدرک کارشناسی ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، به آمریکا رفت و کارشناسی ارشد خود را در رشته مددکاری اجتماعی از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی گرفت. در بازگشت به ایران، سال 1312 با اردشیر یگانگی، از کنشگران فرهنگی و اقتصادی پیمان همسری بست. آنها دارای سه فرزند به نام‌های فیروزه، پرویز و کامبیز شدند. فرنگیس یگانگی در زمانی که فرزندانش کوچک‌تر بودند، وقت خود را برای آن‌ها می‌گذاشت. اما در همین زمان، کتاب در «جستجوی راستی‌ها» را نوشت. در کنار این، وارد فعالیت‌های جنبش‌های برابری‌خواهی زنان ایران شده بود و برای کمک به دخترانی که علاقه به آموختن داشتند، کارهایی انجام می‌داد. یکی از کارهای او، تشکیل کانون زنان زرتشتی بود که از انجمن‌های پیش‏رو زنان به شمار می‌رفت. فرنگیس، پس از درگذشت ناگهانی همسرش در دی‌ماه ۱۳۳۲ در نیس فرانسه، تصمیم گرفت وقت خود را وقف کمک به زنان و توانمندسازی آنها کند. در سال ۱۳۳۵ یکی از اعضای اصلی شورای عالی جمعیت زنان ایران درآمد. پس از آن، ساختاری به نام «سازمان زنان ایران» تشکیل شد. سازمانی که با حضور زنان فعال، همراه با سایر تشکل‌های بانوان، توانستند حق رای را برای زنان ایران بگیرند. دیگر کارها برای زنان ایران می‌توان به بنیادگذاری سازمان زنان زرتشتی و نیز بهبود زندان زنان با آموزش‌ به مددکاران و کارمندان آن اشاره کرد. فرنگیس هرچند همچنان از اعضای فعال سازمان زنان ایران بود، اما وقت گذاشتن در زمینه صنایع دستی و کمک به حفظ میراث هنری و معرفی آنها را برتر دانست. به کوشش او، هفته‌ انجمن‌ فرهنگی ایران باستان در تالار فرهنگ برپا شد.
او هم‏چنین هویت‌بخش و زنده‌کننده‌ی هنرها و صنایع دستی ایران بود و بسیاری او را مادر صنایع دستی ایران می‌دانند. فرنگیس یگانگی در ماموریتی شش ماهه، به سراسر ایران سفر کرد و از روستاها و شهرها نمونه هایی از هنر صنایع دستی مردم را گردآوری کرد. این سفر شش ماهه، دستاورد بسیار زیادی داشت. یکی از کارهایی که پس از این سفر انجام شد، برگزاری نمایشگاه بزرگی از تولیدات صنایع دستی ایران، و همچنین سایر سوزن دوزی ‌ها در موزه قلعه «واکایاما» در ژاپن، در سال ۱۹۶۳ بود که هنر ایران را بر سرزبان‌ها آورد و جوی مساعد برای تاسیس سازمان صنایع دستی به دست فرنگیس یگانگی (مادر صنایع دستی ایران ) شد. این مرکز در سال ۱۳۴۵ خورشیدی (۱۹۶۶ با پشتیبانی وزیر وقت اقتصاد، «علینقی عالیخانی» به همراه یک مرکز تجاری وابسته به نام «مرکز صنایع دستی» راه افتاد.
کتابخانه یگانگی در سال ۱۳۳۷ با کمک مالی خانواده یگانگی به کوشش او در محوطه انجمن زرتشتیان تهران ساخته شد. در این کتابخانه بیش از ۱۴۰۰۰ کتاب تخصصی فرهنگ و تمدن ایران باستان و نیز فرهنگ زرتشتی وجود دارد. او همچنین «کتابخانه یگانگی – کیخسرو شاهرخ» را در مرکز زرتشتیان کالیفرنیا بنیاد کرد. این کتابخانه پس ازبازسازی در سال ۱۳۸۶ بازگشایی شد. فرنگیس یگانگی (شاهرخ) در آمریکا به‌عنوان یکی از بنیادگذاران و نخستین فرنشین مرکز و هموند هیات امنای مرکز زرتشتیان در کالیفرنیای جنوبی برگزیده شد. همچنین در جوانی از راه انجمن معاونت زنان تهران با همراهی گروهی از زنان، اداره شیرخوارگاه‌ها و پرورشگاه‌ها را به دست گرفت و با ایجاد تغییرات اساسی، وضعیت نابسامان آنها را سر و سامان بخشید.
در سال ۱۳۷۳ خورشیدی (۱۹۹۴ میلادی) به دلیل کارهای بسیاری که در زندگی خود انجام داد، به عنوان زن شایسته سال برگزیده شد و در آیین بزرگداشت در دانشگاه UCLA لس‌آنجلس از وی سپاسگزاری شد.
در سال ۱۳۷۵ خورشیدی (۱۹۹۶ میلادی) از سوی اتحادیه انجمن‌های زرتشتی قاره آمریکای شمالی (FEZANA) به‌عنوان یک زن زرتشتی با خدمات عالی موفق به دریافت «لوح تقدیر» شد.
این بانوی پیش‌رو و فعال 22 بهمن‌ماه 1388 در 93 سالگی در لس‌آنجلس دور از زادگاهش در حالی درگذشت که تا چندماه پیش از آن همچنان در زمینه پیشبرد و بالندگی ایران کوشید و دَمی از کمک به زنان و شناخت فرهنگ ایرانی بازنایستاد. فرنگـیس کیـخسرو شـاهـرخ (يگـانگی) بزرگ بانوی زرتشتی در درازنای زندگانی پربارش اندیشه نیک، منشی نیک و گوشنی نیک به همگان ارزانی داشت. تا جهان بپاست یاد او و دستاوردهای فرهنگی‌اش جاودانه و پرآوازه خواهد ماند.
برخی از دستاوردهای فرنگیس یگانگی:
• از بنیانگذاران «انجمن فرهنگ ایران باستان»
• بنیادگذاری «سازمان زنان زرتشتی»
• بهبود «زندان زنان»
• نخستین «دبیر شورای عالی زنان ایران»
• نخستین «مدیرعامل سازمان صنایع دستی ایران»
• پایه‌گذاری «کتابخانه یگانگی»
• هموند «هیات امنای مرکز زرتشتیان در کالیفرنیای جنوبی»
• احداث «کتابخانه یگانگی- کیخسرو شاهرخ» در مرکز زرتشتیان کالیفرنیا
• زن شایسته سال ۱۹۹۴ میلادی (۱۳۷۳ خورشیدی)
• دریافت «لوح تقدیر» ۱۹۹۶ میلادی (۱۳۷۵ خورشیدی) از سوی اتحادیه انجمن‌های زرتشتی آمریکای شمالی