نشست هفتگی شهر کتاب سه‌شنبه ۲۹ تیر به بزرگداشت پروفسور گراردو نیولی و بررسی آثار او ویژه بود که با حضور دکترکارلو چرتی، رایزن فرهنگی ایتالیا در تهران، دکتر محمود جعفری‌دهقی، مدیرگروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران و دکتر عسکر بهرامی، عضو هیات علمی دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
گراردو نیولی، استاد برجسته‌ی تاریخ دین و زبان‌های باستانی ایران و از حامیان بزرگ ایران‌شناسی در سطح جهانی بود که در سال ۲۰۱۲ درگذشت. او در سال‌ها پژوهش و آموزش، بستر رشد مطالعات ایرانی و همچنین لغت‌شناسی ایرانی را در ایتالیا فراهم کرد.
عرصه‌ی پژوهش‌های او دین زرتشتی، مانویت، مفهوم ایران و پیوند دین و دولت در ایران باستان بود. نیولی دانشمندی ژرف‌نگر و نکته‌بین بود. از او تا پایان سال ۲۰۰۱، هشت کتاب و بیش از دویست نوشتار به زبان‌های ایتالیایی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی در مجلات و مجموعه‌های خارجی منتشر شده است. «از زردشت تا مانی»، «زرتشت در تاریخ»، «زمان و زادگاه زرتشت»، «مقالاتی چند درباره‌ی اوستا» و «آرمان ایران» آثار پروفسور نیولی است که به فارسی ترجمه و منتشر شده است.
روزگار ساسانی و احیای سنت‌های مقدس دینی و حماسی
جعفری‌دهقی با اشاره به پژوهش نیولی درباره نام ایران گفت: نیولی معتقد است که ایران تا زمان اردشیر ساسانی مفهوم دینی و قومی بوده و نه یک مفهوم سیاسی. پس از آن به نام آریه و در واقع اَریه اشاره می‌کند و تاکید دارد که معنی اَریه در زبان فارسی باستان، اوستایی و حتی متون یونانی معنای مذهبی و جغرافیایی داشته اما معنی سیاسی و ژئوپلتیک نداشته است.
وی افزود: به نظر نیولی در واقع ساسانیان با تفکر ایجاد دولتی که همراه با دین متمرکز باشد، مفهوم ایران را ایجاد کردند. وی شواهدی نیز دارد و معتقد است که در عهد ساسانی واژه‌هایی مانند ایران‌آمارگر، ایران‌سپاهبد و ایران دبیربد استفاده شده است و حتی اصطلاحات جغرافیایی مانند ایران‌شاه نشان‌دهنده این است که در عصر ساسانی فرهنگ ملی ایران مبتنی بر احیای سنت‌های مقدس دینی و حماسی است.
نیولی بیشتر به زمان و مکان زرتشت پرداخته است
بهرامی در دنباله‌ی نشست با یاد از کتاب «زردشت در تاریخ» گفت: آنچه که نیولی بیش از هر چیز دیگری به آن پرداخته زمان و مکان زرتشت است. در واقع پیشینه بحث درباره زرتشت به دوره باستان می‌رسد که از همان زمان نویسندگان یونانی و رومی تاریخ‌هایی برای زمان زرتشت اشاره کردند که بیشتر بین 6 تا 7 هزار سال پیش از میلاد مسیح(ع) بوده است.
وی افزود: در دوره‌های بعد نویسندگان به ویژه منابع ایرانی، تاریخ 258 سال پیش از یورش اسکندر را مطرح کردند. این اختلاف‌نظرها باعث شده تا 6 هزار سال نوسان داشته باشیم و تفاوت زمانی موجب بروز اختلاف‌نظر میان بزرگان این حوزه شده که گروهی از جمله ارنست هرتسفلد، آنتوان مِیِه، ایلیا گِرشویچ و هِنینگ همین تاریخ‌گذاری سنتی سده ششم قبل از میلاد را پذیرفته بودند در حالی که گروه مقابل آنها از جمله هلموت هومباخ، ژان کِلِنر، جان کرز و در ابتدا گراردو نیولی با استناد به زبان گاهان، پایان هزاره دوم و آغاز هزاره نخست پیش از میلاد را زمان مناسب‌تری برای خاستگاه زردشت دانستند.
این عضو هیات علمی بنیاد دایره‌المعارف اسلامی ادامه داد: نیولی درباره خاستگاه زردشت با تکیه بر منابع یونانی که معتبرترین آنها منبعی است که در بخشی از مجموعه تاریخی دیودوروس سیسیلی منعکس شده و از زَثرئوستِس نامی با عنوان پاراتویس آریانوس یاد شده که با روایت ایرانی درباره زردشت نامی در اَیریَنَه وَئجَه (ایرانویج) مطابقت دارد. نام‌های آریانه و آریونوی خاطره احتمالا واقعی آن را حفظ کرده‌اند و آریانوی به صراحت به ایران شرقی نزدیک به جنوب و مرکز اشاره دارد.
سیستان زادگاه زردشت یا مکانی مهم برای دین زردشتی
چرتی با اشاره به شخصیت علمی نیولی گفت: نخستین پژوهش وی «سیستان تاریخی و نقش آن در اوستا» بود و نخستین کتابی که درباره ایران نوشت باز هم به سیستان ربط داشت. بعد از آن درباره آمدن سکاها به سیستان تحقیق کرد و با پژوهش درباره سیستان سراغ اوستا و متون پهلوی رفت. بعد از تحقیقاتی که در این رابطه انجام داد به این نظریه رسید که سیستان یا زادگاه زردشت بوده و یا یک مکان بسیار مهم برای دین زردشتی.
وی افزود: نیولی در کتاب «زمان و زادگاه زردشت» بر این باور بود که زمان زردشت در هزاره قبل از میلاد و زادگاهش در ناحیه سیستان بزرگ بوده است. این نظر به این دلیل بود که قبلا والتر هنینگ زادگاه زردشت را خوارزم بزرگ اعلام کرده بود. در سال 1985 مکنزی که از دانشجویان هنینگ بود در کنفرانسی در روم درباره «ارتباطات زبان خوارزمی و اوستایی» سخنرانی کرد.
این رایزن فرهنگی سفارت ایتالیا در ایران ادامه داد: مکنزی در این مقاله بر این نظر بود که خوارزم بزرگ در منطقه‌ای از خراسان قرار دارد که می‌تواند سیستان بزرگ نیز باشد. بنابراین نیولی در کتاب «زردشت در تاریخ» دوباره درباره زادگاه و زمان زردشت پژوهش کرد. وی نخستین کتابش را سال 1980 و آخرین اثر را درباره زردشت در سال 2008 نوشت که در آن نظر وی تغییر کرد و به نوعی متحول شد. دلیل این تحول ناشی از دوستی و ارتباط با ایلیا گرشویچ بود. شاگرد هنینگ از یهودی‌های شوروی بود که در کمبریج کرسی ایران‌شناسی داشت.
دکترکارلو چرتی، رایزن فرهنگی ایتالیا در تهران
دکتر محمود جعفری‌دهقی، مدیرگروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران
عکس از رضا دشتی است.
0114
