تفسیر و گزارش گات‌های اشوزرتشت کاری دشوار است و باید پژوهنده از دانش گسترده و آشنایی ژرف با زبان اوستایی برخوردار باشد. دشواری این کار را باید از زبان هومباخ شنید. او نوشته است که 25 سال، پیوسته، با گات‌ها به‌سر بُرده است تا توانسته برگردانی از آن ارایه کند.
هلموت هومباخ، اوستاشناس بزرگ معاصر، در سال 1921 میلادی در شهر مونیخ آلمان زاده شد. زمانی که توانست از پایان‌نامه‌ی دکترای خود دفاع کند، او را به استادی در زمینه‌ی زبان‌های هندواروپایی شناختند و از آن پس در این کار چنان پژوهش‌های ژرف و بنیانینی انجام داد که از او استادی سرآمد و آگاه ساخت؛ به‌ویژه آن که هومباخ در نزد استادی مانند کارل هوفمان، زبان‌شناس بزرگ آلمانی (درگذشته‌ی 1996 میلادی)، درس آموخته و دانش اندوخته بود.
هومباخ در دانشگاه گوتنبرگ شهر ماینتس، در آلمان، از سال 1961 تا زمان بازنشستگی، به تدریس زبان‌شناسی تطبیقی سرگرم بود و به شیوه‌ای ریزبینانه‌تر و تخصصی‌تر به پژوهش و تدریس زبان‌های هندواروپایی پرداخت و دانشجویان بسیاری را آموزش داد و با زبان‌های باستانی خاورزمین آشنا کرد. او پژوهش درباره‌ی زبان‌های ایرانی را پس از بازنشستگی نیز ادامه داد.
از شمار برجسته‌ترین کارهای هومباخ برگردان گات‌ها است. این برگردان که اکنون در ایران، در پایه‌ی (:مقطع) دکترای رشته‌ی زبان‌های باستانی، تدریس می‌شود، در سال 1959 میلادی به زبان آلمانی انتشار یافت. دو سال پس از آن نیز با افزوده‌هایی به زبان انگلیسی برگردان شد و به نام «گاهان زرتشت و دیگر متن‌های اوستایی» انتشار یافت. این برگردان، دوجلدی است و به سبب ارزش علمی آن هومباخ را در میان برجسته‌ترین و آگاه‌ترین اوستاشناسان جهان قرار داده است.
برای آن که نکته‌بینی و دقت هومباخ را در برگردان گات‌ها و توجه او به درون‌مایه‌ی آن را دریابیم، باید به یک نمونه اشاره کرد. «در هات 30، بند 1، گات‌ها، به واژه “ايشن‌تُ” برمی‌خوريم كه مفهوم “خواستاری” را دارد. اين واژه را به دو صورت تجزيه و تحليل كرده‌اند. هومباخ معنی آن را “ای كسانی كه آمده‌ايد” دانسته است و بارتولومه “ای كسانی كه آرزو داريد” ترجمه كرده است. در هر دو ترجمه، معنای خواستار بودن نهفته است. با اين تفاوت كه در ترجمه‌ی هومباخ، سخن اشو زرتشت خطاب به آيندگان هم است» (برگرفته از گفت‌وگوی اردشیر بهمردی با خبرگزاری ایبنا). همین ریزبینی‌هاست که برگردان هومباخ از گات‌ها را ارزشی دیگر می‌بخشد.
هومباخ دانش زبان‌شناسی را تنها در زمینه‌ی زبان‌های هندواروپایی پی نگرفت و دامنه‌ی دل‌بستگی‌های خود به زبان‌شناسی را به بررسی و ژرف‌کاوی درباره‌ی زبان‌های ایران خاوری نیز کشاند. او پژوهش‌های ارزش‌مندی درباره‌ی زبان‌های خوارزمی، بلخی و سُغدی انجام داد و شایستگی‌های علمی خود را افزون‌تر نمایان ساخت. در کنار همه‌ی این‌ها، با دانشمندان زبان‌شناس دیگر نیز همکاری‌های بسیار داشت که ره‌آورد آن کتاب‌ها و جُستارهای بسیاری در زمینه‌ی پژوهش‌های ایرانی بود.
برای آشنایی و شناخت دیدگاه‌های هومباخ، کتاب «اهونودگاه زرتشت؛ دو برداشت از خاور و باختر» نوشته‌ی اردشیر بهمردی که در سال 1397 انتشار یافته است، اثر ارزنده‌ای است. بهمردی در این کتاب به بررسی دیدگاه‌های هومباخ و تاراپوروالا درباره‌ی گات‌ها پرداخته است. کتاب دیگر هومباخ با عنوان «میترا(مهر) در هندوستان و نزد مغان هندویی‌شده» با برگردان رقیه بهزادی، در سال 1379 در دسترس پژوهندگان و متخصصان فارسی‌زبان قرار گرفته است.
*یاری‌نامه: جُستار «پیر اوستاشناسان»، نوشته‌ی میلاد عابدی، روزنامه‌ی «ایران» (26 فروردین 1396) ؛ گفت‌وگوی اردشیر بهمردی با خبرگزاری ایبنا با عنوان «ترجمه‌ی اوستا و دشواری فهم برخی واژگان گاهانی» (بهمن 1389).
با دیگر اوستاشناسان و زرتشت‌پژوهان جهان در پست زیر آشنا شوید:
