بازخوانی شاهنامه؛ چشم‌اندازی بر رویداد فرهنگی زرتشتیان کرمان

در دل تاریخ و فرهنگ پربار ایران، شاهنامه فردوسی چونان گنجینه‌ای از داستان‌ها و حماسه‌ها می‌درخشد. این اثر نه‌تنها بیانگر اساتیر کهن است، بلکه آیینه‌ای است برای بازتاب ارزش‌ها، آموزه‌ها و آرمان‌های مردمی که سالیان دراز بر پایه‌های استوار فرهنگ و هویت خود ایستاده است. به کوشش دکتر میترا خسروی، کلاس‌های شاهنامه‌خوانی برای همه گروه‌های سنی، به‌ویژه کودکان و نوجوانان پایه‌گذاری شده که آرمان والای او زنده نگه‌داشتن این میراث کهن در میان زرتشتیان کرمان است.

در این گزارش، به گفت‌وگو با سرپرست گروه بهدینان شاهنامه‌خوان کرمان می‌پردازیم تا از نزدیک شاهد ره‌آورد این رویداد فرهنگی باشیم.

 پیوند فرهنگ و آموزش در نشست‌های شاهنامه‌خوانی کرمان

در روزگاری که فناوری و مدرنیته، فرهنگ‌های کهن را به چالش می‌کشد، شاهنامه‌خوانی به‌عنوان یک پل میان گذشته و آینده، جایگاه ارزشمندی دارد. میترا خسروی از تلاش برای زنده‌‌کردن فرهنگ و آموزه‌های کهن و نخستین نشست‌های شاهنامه‌خوانی می‌گوید: شاهنامه حکیم فردوسی، گل سرسبد شعر پارسی، همچون چراغی در تاریکی‌ها می‌درخشد و راه را به عاشقان فرهنگ ایرانی نشان می‌دهد. به‌عنوان یک دانش‌آموخته‌ی رشته زبان و ادبیات فارسی، دبیر آموزش‌و‌پرورش کرمان و آموزگار کلاس دینی زرتشتی احساس کردم آموزش شاهنامه در هازمان زرتشتی و در همه رده‌های سنی نیاز است. آبان‌ماه سال ۹۶، این انگیزه را با انجمن زرتشتیان کرمان در میان گذاشتم. پیشنهاد با استقبال روبه‌رو شد. با نامه‌ای از رییس وقت انجمن، آقای کیان‌پور کامیاب‌پور، از استاد شاهنامه‌پژوه، شادروان دکتر محمود مدبری، رییس وقت گروه ادبیات فارسی دانشگاه باهنر کرمان برای تدریس شاهنامه راهنمایی خواستیم. با معرفی ایشان تنی چند از استادان همکاری کردند. پس از مدتی کوتاه دکتر کاووس سلاجقه پیوسته و گاهی دکتر عباس آذرانداز زحمت را پذیرفتند و هر هفته پسین چهارشنبه در تالار آتشکده کرمان این نشست برگزار می‌شود. سال‌های ۹۷ و ۹۸ دو بزرگداشت فردوسی به یاری شرکت‌کنندگان در نشست و انجمن زرتشتیان کرمان و کمیسیون جوانان زرتشتی کرمان و سازمان زنان زرتشتی همراه با نقالی و شاهنامه خوانی و موسیقی و… برگزار شد. امسال (۱۴۰۳) هم بزرگداشت فردوسی در روز ۲۵ اردیبهشت در تالار باغچه بوداغ آباد کرمان برگزار می‌شود. ‌

روشنایی فرهنگ ایران در دل کودکان و نوجوانان

داستان‌های شاهنامه برای کودکان و نوجوانان، پلی میان گذشته‌های دور و آینده‌ای روشن می‌زند، جایی که قهرمانان فردوسی همچنان زنده‌اند و داستان‌هایشان، نسل‌های جدید را به سفری در تاریخ و فرهنگ ایران فرامی‌خواند. آموزش شاهنامه‌خوانی، کودکان را با زبان فارسی و ادبیات ایرانی آشنا می‌کند. این آموزش، به آن‌ها کمک می‌کند تا به درستی تلفظ کلمات، مفاهیم و ساختار‌های زبانی را فراگیری کنند. میترا خسروی می‌گوید: آرمان از این نشست‌ها، آشنایی فراگیر زرتشتیان کرمان با شاهنامه و فرهنگ کهن ایران و افزایش دانش و شادی علاقه‌مندان است. به‌عنوان آموزگار دینی، داستان‌های شاهنامه را در کلاس‌ها برای دانش‌آموزان می‌خواندم و کتاب‌هایی از داستان‌های شاهنامه به این عزیزان هدیه می‌دادم. کودکان را به نشست‌ها دعوت می‌کردم تا داستان‌ها را بازگو کنند. با همه‌گیری بیماری کرونا و نگرانی ازدست‌رفتن اشتیاق به شاهنامه، خوانش‌های مجازی را آغاز کردیم تا این شور و شادی پایدار بماند.

گسترش شاهنامه‌خوانی از کرمان تا سراسر ایران

گروه شاهنامه‌خوانی بهدینان کرمان با برگزاری نشست‌های مجازی، فرصتی نوین برای ادامه فعالیت‌های فرهنگی خود فراهم آورد. این نشست‌ها که با آرمان خوانش، شرح و تفسیر شاهنامه برگزار می‌شد، توانست نه‌تنها در کرمان بلکه در شهرهای دیگری چون یزد و تهران و زاهدان نیز مخاطبانی را از همه‌ی گروه‌های سنی جذب کند. با توجه به اشتیاق کودکان و نوجوانان به این خوانش‌ها، تصمیم گرفته شد تا گروه‌های مجازی شاهنامه‌خوانی برای این رده‌ سنی تشکیل شود. در این گروه‌ها، بیت‌هایی گزینش و به مناسبت‌های گوناگون چون جشن سده و مهرگان ارایه می‌شد و شرح و تفسیر آن‌ها به روش دیداری و شنیداری به اشتراک گذاشته می‌شد. گروه شاهنامه‌خوانی که با شمار اندکی آغاز‌به‌کار کرده بود، در زمانی کوتاه افزایش یافت. نماهنگ‌های این گروه در تارنماهایی مانند امرداد، برساد، پویندگان راه اشا و انجمن زرتشتیان کرمان منتشر شد که باعث تشویق و انگیزه بیشتر شرکت‌کنندگان شد. کار دیگر ساخت نماهنگی در رده بزرگ‌سالان و پیشکسوتان بود که دیدنی شد.
این فعالیت‌ها نشان‌دهنده ارزشمندی آموزش و انتقال فرهنگ ایرانی به نسل‌های آینده است. میترا خسروی سفارش می‌کند آموزش‌های فرهنگی را باید از خانواده‌ی خود آغاز کرد.

بازگشت کودکان و نوجوانان به صحنه نمایش

با پایان‌یافتن دوران خانه‌نشینی کرونا، گروه نمایشی کودکان و نوجوانان با انگیزه‌ای دوچندان به فعالیت‌های حضوری بازگشتند. تمرینات گروه که با آرمان آماده‌سازی برای اجرا در جشن‌ها و آیین‌های گوناگون از سر گرفته شد، برای شرکت‌کنندگان تجربه‌ای شیرین و به یادماندنی است.

میترا خسروی، سرپرست گروه می‌گوید با وجود چالش‌های هماهنگی در یک گروه پرشمار، با پشت‌گرمی به همکاری گروه، موفق به برگزاری تمرینات بسامان و کارآمد شده است. این تلاش‌ها به تشکیل گروه‌های جدیدی برای کودکان ۸ تا ۱۰ سال انجامید که به آموزش تلفظ و معنی واژه‌ها به زبان کودکانه پرداخته می‌شود. در کنار این برنامه‌ها، گروه‌های گوناگونی از کرمان در هماورد شاهنامه‌خوانی شرکت کردند که از سوی تارنمای امرداد و با سرپرستی مهندس بابک سلامتی برگزار شد.

هم‌اکنون آموزش برخط (آنلاین) برگزار نمی‌شود، تنها چنانچه به مناسبتی نیاز به تمرین باشد افزون‌بر تمرین حضوری از تمرین مجازی هم بهره برده می‌شود.

گروه شاهنامه‌خوانی بهدینان (نوجوانان و جوانان):
شادمهر رستمى، چيستا نوذرى ، آيريک خداددادكوچكى، روژان كاويانى، نيما نوذرى، آرتميس كاويانى، آرش خادمى، آرمان كاويانى، پانته‌آ دولت‌زاده، رامتين كاويانى، پيوند شهريارى، كيوان بختيارى، آتريا خادمى

گروه شاهنامه خوانی بهدینان (کودکان):

هیراد بختیاری، دلسا بختیاری، پندار پیمان، تارا رشیدی، نیوشا زنده‌نوش، پادرا زنده‌نوش، پندار شهریاری، کیان‌مهر عیش‌آبادی، چیستا فروهری، بیژن کشاورزیان، کارنا کی‌منش، آترین کاویانی، آوینا کیومرثی، آوا کیومرثی، داریوش نوذری، یسنا هماوند

جای عزیزانی هم سبز که در دوره مجازی همیارمان بودند و الان در حضوری  همراهمان نیستند؛

شراره نوشادی، مهرتاج قاضی‌گری، مهرانا آتشبند، ستایش خدیوی

پیوستگی و پیشرفت در نشست‌های شاهنامه‌خوانی

نشست‌های هفتگی گروه با پشتیبانی دکتر کاووس سلاجقه، پیوسته ادامه دارد و با برنامه‌ریزی‌های جدید، دربردارنده‌ی خوانش شاهنامه و بُندهش، همراه با تفسیر و بحث گروهی، گسترش یافته است. میترا خسروی، به‌عنوان سرپرست گروه از همه هموندان گروه و به‌ویژه دو استاد گرانقدر خود دکتر سلاجقه در بخش شاهنامه و دکتر آذرانداز در بخش بندهش و همیاری سیامک ایزدیار در برگزاری نشست‌ها و همچنین افشین سهیمی در بخش پذیرایی و از همه‌ی یاریگرانی که در گسترش فرهنگ ایرانی همازور هستند، سپاسگزاری می‌کند و می‌گوید همراهانی چنین وفادار، یک‌رنگ و پرمهر و عشق دارم، پاینده و سرافراز باشند. وی یادآور شد، در زمان گذشته نشست‌هایی به رویه‌ی پراکنده و موردی برگزار می‌شده اما پیوسته نبوده است، جا دارد از آن بزرگواران سپاسگزاری شود.

شاهنامه؛ چراغ راه فرهنگ و هویت ایرانی

شاهنامه، داستان‌هایی از قهرمانی، شجاعت، عشق، و اخلاق را به تصویر می‌کشد. کلاس‌های شاهنامه‌خوانی، این ارزش‌ها را به کودکان منتقل می‌کند و آن‌ها را به فرهنگ و هویت ملی خود نزدیک می‌کند. میترا خسروی از زندگی در پرتو شاهنامه و نقش آن در بالندگی هویت ملی ایرانیان می‌گوید: کسی که به‌خوبی شاهنامه و راز و رمزهایش را بیاموزد به‌راحتی تحت تاثیر دیگر فرهنگ‌ها قرار نمی‌گیرد. دنبال گم‌کرده‌اش در فرهنگ و یا کشور دیگر نیست و خطای او کمتر خواهد بود. داستان‌های شاهنامه همگی پندآموز است. داستان رستم و سهراب که اندوهی نهفته دارد. سهراب جوان ناکام، نماد کسی است که اگر گذشته و فرهنگ نیاکانش را نداند محکوم به نابودی و مرگ است. خرد و دانایی سیندخت و راهکارهای خردمندانه‌اش. این داستان‌ها به ما می‌آموزد که چگونه با درک ژرف‌تری از شاهنامه و لایه‌های زیرین آن، به فرهنگ و هویت خود پایبند بمانیم و از فرهنگ بیگانه دوری کنیم. “هر آن کس که شهنامه‌خوانی کند، چه مرد و چه زن، پهلوانی کند”، کسی که فرهنگ و هویتش را نیک بداند با آموختن شاهنامه انسانی استوار و توانمند و قدرتمند در اندیشه و گفتار و کردارش است و باعث اعتمادبه‌نفس فرزندان می‌شود. “فریدون فرخ فرشته نبود، به مُشک و به عنبر سرشته نبود / ز دادودهش یافت، آن نیکویی، تو دادودهش کن فریدون تویی”و این‌گونه دادودهش و دادگری، عشق، پایبندی به پیمان، میهن‌پرستی و همه‌ی نیکی‌ها را در می‌یابد. “به نیکی گرای و میازار کس، ره رستگاری همین است و بس”و قدر و ارزش خود، مردمانش و سرزمینش ایران و تاریخ نیاکانش را خواهد دانست. “چو ایران نباشد تن من مباد، در این بوم و بر زنده یک تن مباد / همه سر به سر تن به کشتن دهیم، از آن به که کشور به دشمن دهیم”

شاهنامه؛ میراثی از داستان‌های عاشقانه و پهلوانی با درس‌هایی برای همه نسل‌ها

شاهنامه، داستان‌های پرمعنا و ژرفی دارد. کلاس‌های شاهنامه‌خوانی، فرصتی است تا با ژرف‌نگری به مفاهیم اخلاقی، انسانی، و فلسفی این داستان‌ها بپردازند. دکتر میترا خسروی داستان‌ها و تجربه‌ی خود از آموزش شاهنامه را به اشتراک گذاشت. وی می‌گوید: داستان‌های شاهنامه شیرین و پندآموز و دارای رمز و راز و معنی است.

تو این را دروغ و فسانه مدان / به یکسان رَوِشنِ زمانه مدان

از او هر چه اندر خورد با خرد /  دگر بر ره رمز معنی برد

وی در ادامه گفت: البته داستان‌های مورد علاقه من و برداشت‌های من از نگاه خود من است و ممکن است داستان‌ها برای هر کسی برداشت‌ها و معنای متفاوت داشته باشد. من داستان عاشقانه زال و رودابه و خرد و دانایی سیندخت در راهکارهایش و همه‌ی عاشقانه‌های شاهنامه (بیژن و منیژه و …) را با داستان پیروزی فریدون و کاوه آهنگی بر ضحاک که درس امید و پیروزی نور بر تاریکی است. داستان رستم و استواری بیان این نکته است که هر انسانی هر چند رویین تن ، نقطه ضعفی دارد که می‌تواند موجب شکستش شود. داستان پیامبری اشو زرتشت مهراسپنتمان که آن وخشور نماد مهر و صلح و اشویی و پاکی است و گسترش دینش به یاری شاه‌گشتاسب کیانی؛

چو یک چند سالان برآمد برین / درختی پدید آمد اندر زمین

در ایوان گشتاسپ بر سوی کاخ / درختی گشن بود بسیار شاخ

همه برگ وی پند و بارش خرد / کسی کو خِرَد پرورد کِی مُرَد

خجسته پی و نام او زردهشت / که آهرمن بدکنش را بکشت

به شاه کیان گفت پیغمبرم / سوی تو خرد رهنمون آورم

جهان آفرین گفت بپذیر دین / نگه کن برین آسمان و زمین

داستان جمشید که با تمام نیکی‌ها و دوران خویش، نشان داد خودشیفتگی و فروتن نبودن چگونه آدم را به پایین‌ترین جایگاه می‌رساند و نابود می‌کند.
داستان سیاوش که جور و ستم زمان و نادانی و خودسری نزدیکانی چون کاووس و بدسرشتی سودابه چگونه سیاوش نماد پاکی و راستی را اسیر اهرمینانی چون افراسیاب و گرسیوز کرد و مظلومانه کشته و شهید شد.

داستان گردآفرید و پهلوانی و شجاعت و غیرتش که نماد یک زن ایرانی است. حتا مرگ رستم پهلوان، تهمتن ایران‌زمین به دست برادر ناتنی ناجوانمردش شغاد که باز به نظر من نشان از این است که ثمره‌ی ازدواج با اَنیران، بدفرجامی است.
داستان کیخسرو که متعادل‌ترین جهان در دوران اوست.

داستان پیدایش آتش در روزگار هوشنگ که پیدایش آتش خود آغاز تمدن و شکوه آدمی است. همه و همه که اینجا زمان برای بیان همه داستان‌ها نیست.
و در پایان آموزنده‌ترین بخش‌ها، پندها و اندرزهای خود فردوسی بزرگ است که لابه‌لای داستان‌هایش گفته است که این نشان از اندیشه و خرد ارزنده‌ی آن بزرگ‌مرد توس دارد.

سخن چون برابر شود با خرد / روان سُراینده رامش بَرَد

نباشد همی نیک و بد پایدار / همان به که نیکی بود یادگار

روی‌هم رفته، داستان‌های شاهنامه به اندازه‌ای زیبا و خردمندانه گفته شده است که هر رده‌ی سنی با دیدگاه خودش از آن لذت می‌برد. هرگاه داستانی را برای کودکان در هر گروه سنی شرح و بازگو می‌کنید، هنگامی که مفهوم و نثر آن داستان را دریافت می‌کنند، برای‌شان داستان جالب و آموزنده است.

بخشی از این گفت‌وگو  با عنوان «شاهنامه؛ میراث فردوسی در میان زرتشتیان کرمان» در شماره‌ی 484 به چاپ رسیده است.

فیلم گروه شاهنامه‌خوانی بهدینان کرمان را در اینجا ببینید.

گروه شاهنامه‌خوانی بهدینان (نوجوانان و جوانان)

دکتر میترا خسروی، سرپرست گروه شاهنامه‌خوانی بهدینان کرمان

نشست هفتگی شاهنامه‌خوانی هر چهارشنبه با گروهی از دوستداران شاهنامه و استادان سپاسداری از میترا خسروی، سرپرست گروه شاهنامه‌خوانی بهدینان کرمان باشندگی دکتر اسفندیار اختیاری در نخستین بزرگداشت فردوسی در کرمان

آریا کاویانی و میترا خسروی، گردانندگان نخستین بزرگداشت فردوسی در کرمان

فرتورها رسیده است.

4090