تخت سلیمان، میراثی شایسته‌ی ماندگار شدن

خبرنگار امرداد: فرزانه خسروی
1396-05-29
00:00

کوه زندان سلیمان در کنار مجموعه‌ی تاریخی و باستانی تخت سلیمان از ارزشمندترین گیرایی(:جاذبه)‌های گردشگری استان آذربایجان باختری است. این یادمان تاریخی از گزینه‌های نخست گردشگران و بازدیدکنندگان از این بخش کشور است، به گونه‌ای که بازدید از این کوه نه تنها شگفتی گردشگران را برمی‌انگیزد، بلکه تماشای آن و دیدن شگفتی‌های درون این کوه میان‌تهی از روی دهانه‌، خطرناک و بسیار شگفت‌انگیز و دیدنی است.
یکی از گردشگران که با گروه جهان‌گردان به آن‌جا سفر کرده، بازدید از زندان سلیمان را این‌گونه بازگو می‌‌کند: «درست آن‌سوی تخت سلیمان، یعنی زندان سلیمان در بلندای یک کوه منفرد مخروطی دیده می‌شود. در کنار این کوه مخروطی، ایستاده و از کوه بالا رفتیم. از پایین می‌پنداشتیم که دژی در بالادست باشد اما هنگامی که به بالا رسیدیم، با گودال بسیار بزرگی روبه‌رو شدیم که بوی گازی شبیه بوی تخم‌مرغ گندیده می‌داد. این گاز از درون گودالی بیرون می‌آمد که نشان از فعالیت چشمه‌ی گازدار فرورفته در ژرفای آن داشت. ژرفای گودال فرونشسته‌ی بالای کوه مخروطی‌گون، 85 متر بوده و پهنای دهانه‌ی آن 65 متر و بلندای این کوه از جاده‌ی کناری 107 متر است. می‌گویند دهلیزی نیز در بخش خاوری(:شرقی) کوه برای رفت و آمد، کنده شده است. این کوه پدیدآمده از رسوب‌های چشمه‌ی آهکی(ارتزین) است و در زمان‌های گوناگون، کاربری مسکونی داشته است. این پدیده‌ی طبیعی با سنگ‌های ورقی‌گون از دید ساختار شکل‌گیری طبیعی, همانند چشمه و دریاچه‌ی تخت سلیمان است. لبه‌های سنگی پیرامون حفره، ریزشی بوده و در پایین‌تر از دهانه‌، نشانه‌هایی از دیواری به درازی 800 متر در گرداگرد کوه دیده می‌شود که با خانه‌های آجری برجای‌مانده در کناره‌ی کوه پوشیده شده است.»

کوه زندان نیایشگاه ماناها بود

می‌گویند پیرامون دهانه‌ی مخروطی‌گون كوه زندان، نیایشگاه سپندینه‌ای(: مقدسی) در پیوند با هزاره‌ی نخست پیش از میلاد بوده است. این جایگاه سپند(:مقدس) در دهه‌ی چهل خورشیدی از سوی هیات باستان‌شناسی آلمانی کاوش و پژوهش شد.
نشانه‌های مهرازی(:معماری) برجامانده در پیرامون دهانه‌ی زندان، با توجه به اشیای تاریخی به‌دست‌آمده، وابسته به قلمرو فرمانروایی مانایی‌ها است كه از 830 تا 660 پیش از میلاد در این منطقه از ایران فرمان می‌راندند. این‌گونه برمی‌آید كه این جایگاه سپند تنها تا زمانی رواج داشته كه دریاچه‌ی كوه زندان دارای آب بوده است و پس از خشك شدن آب، این جایگاه که یک پرستش‌گاه بود، متروكه می‌شود و تا چندی پس از این رویداد از برخی بخش‌های مهرازی آن به جای دژ نگهبانی بهره می‌برند. خشك شدن آب گودال، به‌یک‌باره و ناگهانی رخ نداده است، بلكه سطح آب در زمان بسیار و به آرامی، كم شده و شوند(:دلیل) آن هم به گمانی، برای کوچک شدن مدخل بیرون‌رو چشمه‌ی جوشان به شوند انباشته شدن رسوبات بوده است. زندان سلیمان در کل، ساختار رسوبی یکسانی مانند روزگار کنونی مجموعه‌ی تخت سلیمان دارد. این کوه در زمان مانایی‌ها، میان سال‌های 830 تا 660 پیش از میلاد یک نیایشگاه بوده است.

حضرت سلیمان دیوها را در کوه زندانی می‌کرد

مردم بومی می‌گویند از پایین کوه با کمتر از نیم ساعت کوه‌پیمایی، در راهی که بیشتر آن بهسازی شده است می‌توان به بالای زندان سلیمان رسید. زمانی که به بالای کوه می‌رسید بی‌گمان جا خواهید خورد! یک چاله‌ی طبیعی 100 متری که شما بر لبه‌ی دیوار آن ایستاده‌اید! وحشت همه‌ی هستی شما را فرامی‌گیرد و لحظه‌ای لغزش کافیست تا …
مردم منطقه‌ی تخت سلیمان تکاب این کوه‌ی زیبا و شگفت‌انگیز را زندان سلیمان یا زندان دیو می‌نامند و بر این باورند که حضرت سلیمان، دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می‌کرد.
در گردنه‌ی این مخروط، برجای‌مانده‌ی پرستش‌گاه سپندینه‌ای در پیوند با هزاره‌ی یکم پیش از میلاد دیده می‌شود که در دهه‌ی چهل یک هیات باستان‌شناسی آلمانی به کاوش و پژوهش در آن پرداخت.
پس از رونق آتشکده آذرگشنسب در روزگار ساسانی و آمد و شدهای بسیار در این بخش از سرزمین، تا مدتی از کوه زندان سلیمان و شماری از بخش‌های مهرازی آن به جای دژ نگهبانی بهره می‌بردند.
برخی از باستان‌شناسان و کاوشگران جاهای تاریخی بر این باورند که این کوه اصلا پیشینه‌ی(:سابقه‌ی) آتش‌نشانی نداشته است، بلکه در دنباله‌ی دریاچه‌ای همانند دریاچه‌ی تخت سلیمان بوده که سپس‌ها آب آن خشک شده و به گونه‌ی کنونی درآمده است.
همچنین در بلندی ۶۵ متری این کوه، دیواری مانند کمربند پس از حفاری دیده شد که درازی آن نزدیک به ۸۰۰ متر است. در همین بلندی، نشانه‌ها و برجای‌مانده‌های ساختمانی که همگی از سنگ ساخته شده با پله‌های پهن سنگی بسیار درخور نگرش است.
این کوه از دید جایگاه تاریخی و باستان‌شناسی و نزدیکی به مجموعه‌ی میراث جهانی تخت سلیمان و نیز به شوند جایگاه ویژه و بی‌مانند طبیعی، ارزش بسیاری دارد. هرچند صعود به دهانه‌ی آن کمی دشوار و توان‌فرسا است که در چند سال گذشته ساخت راه‌های منتهی به این کوه و نیز ساخت پله‌‌های پهن، از این سختی‌ها کاسته است.
یک هیات باستان‌شناسی آلمانی در دهه‌ی ۶۰ میلادی برای بررسی و پژوهش ساختار درونی گودال کوه زندان سلیمان، از سوی شمال خاوری دامنه‌ی این کوه تونلی کندند که پس از عملیات، دوباره مسدود شده است. بازکردن این تونل، دسترسی آسان به درون گودال شگفت‌انگیز کوه زندان دیو را فراهم خواهد کرد.
مجموعه‌ی میراث فرهنگی وگردشگری تخت سلیمان در 42 کیلومتری شمال خاوری شهرستان تکاب در جنوب آذربایجان باختری در جایگاه یک اثر ملی در سیاهه‌ی آثار جهانی یونسکو جای گرفته است.