وعده مقابله با ورود فاضلاب به دریاچه «زریوار» سال‌هاست داده می‌شود ولی همچنان بازار وعده‌ها داغ است و خبری از عملی کردن این مهم در میان نیست و زیباترین تالاب کشور در آستانه‌ی نابودی قرار دارد.
به گزارش خبرگزاری مهر، دریاچه‌ی «زریوار» مریوان که امروز دیگر آن‌را با نام تالاب «زریوار» می‌شناسیم، یکی از تالاب‌های کشور است که در چند سال گذشته دستخوش دگرگونی‌های زیست‌محیطی قرارگرفته و اگر به فکر ساماندهی مشکلات و باززنده‌سازی (:احیای) آن نباشیم، شاید تا چند دهه‌ی دیگر اثری از این تالاب زیبا نیز در کشور دیده نشود و مانند بسیاری از تالاب‌های مرکزی ایران به یک دشت خشک تبدیل شود.
تالاب «زریوار» یکی از چشمه‌های بی‌همتای آب شیرین جهان با بلندای هزار و ۲۸۵ متری از سطح دریا و درازای شش کیلومتر و عرض متوسط سه کیلومتر با مساحتی برابر با سه هزار و ۲۹۲ هکتار است که نزدیک به ۷۰۰ هکتار آن به نیزار تبدیل شده است.
اکوسیستم تالاب «زریوار» مریوان به‌عنوان یک واحد اکولوژیکی و یک اکوسیستم آبی در کردستان پدیده‌ای بسیار زیبا و نادر است که در یک دره‌ی طولی کم‌وبیش گسترده از دو سوی باختر و خاور (:غرب و شرق) با کوه‌های پوشیده از جنگل دربرگرفته شده است.
تالاب «زریوار» مریوان بااینکه یکی از یگانه‌ترین (منحصربه‌فردترین) تالاب‌های آب شیرین جهان به شمار می‌رود، ولی شوربختانه در گذر زمان بی‌مهری‌های زیادی به خود دیده است و اختصاص نیافتن اعتبارات طرح نجات «زریوار» مریوان حیات آن را با مشکل جدی روبه‌رو می‌کند.
شوربختانه در سال‌های گذشته با برنامه‌های غیر کارشناسی ساخت سد خاکی در بخش جنوبی تالاب و با ورود رسوبات و شن‌های جاری و فضولات حیوانی و انسانی به دریاچه از راه بند انحرافی قزلچه سو، ورود فاضلاب‌های انسانی و مواد زائد جامد ۱۰ روستای حاشیه تالاب مشکلات زیست‌محیطی را افزایش داده است.
نجات دریاچه «زریوار»، وعده‌ای که هرگز انجام نشد
سال‌های بسیاری است که مردم، کنشگران زیست‌محیطی و حتا خود مسوولان بومی، استانی و کشوری از ورود فاضلاب روستاهای اطراف دریاچه و بخشی از شهر مریوان خبر دارند و دراین‌باره سخن گفتند. اما همچنان مشکلات این حوزه به پایان نرسیده است.
سرازیر شدن فاضلاب چند روستای پیرامون دریاچه، رشد بی‌رویه نیزارهای «زریوار» و افزایش حجم رسوبات آن، از حد گذشتن میزان نیترات آب و به خطر افتادن حیات گونه‌های جانوری و گیاهی دریاچه در کنار خشک‌سالی، تغییر اقلیم و کاهش آبدهی چشمه‌های جوشان تامین‌کننده منابع آبی دریاچه، همه و همه برای از میان بردن این دریاچه دست‌به‌دست هم داده‌اند.
امروز مانند سال‌های دور، آب دریاچه «زریوار» دیگر زلال نیست و علیرغم اینکه سال‌ها است که برای نجات آن طرح جامع نجات نوشته‌اند و نشست‌ها و کارگاه‌های گوناگون برگزار می‌کنند و هرازگاهی نیز مدیران استانی و یا کشوری از آن بازدید می‌کنند و همه پس از دیدن زیبایی‌های آن می‌گویند افسوس که از آن استفاده درست نمی‌شود و باید برایش کاری کرد و در اطرافش هم برای رشد گردشگریِ آبی سرمایه‌گذاری شود اما دریغ از اینکه طرحی را برای نجات آن عملیاتی کنند.
مسوولانی که کک‌شان هم نمی‌گزد
از آغاز دهه‌ی هفتاد مسوولان به فکر ساماندهی و نجات دادن دریاچه «زریوار» افتادند و در دهه‌ی هشتاد نیز هرچند سال یک‌بار استانداری که به این استان آمد و سری به «زریوار» زد از نجات آن سخن گفت، اما در عمل هیچ‌کدام کاری نکردند و در هر دوره‌ای نیز که اتفاقی برای این دریاچه افتاد، به‌قول معروف کک‌شان هم نگزید.
از اسماعیل نجار که «زریوار» را محور گردشگری کردستان می‌دانست تا علیرضا شهبازی که با قاطعیت از جلوگیری از ورود فاضلاب به دریاچه خبر می‌داد و پس‌ازآنکه دریاچه بازهم به ورطه نابودی نزدیک شد، عبدالحمید زاهدی کارگروه نجات بخشی را با هزار طرح و برنامه تشکیل داد که تنها برآیند آن برگزاری چندین نشست بود و امروز نیز سکان هدایت استان به بهمن مرادنیا سپرده‌شده که همه خوشحال بودند که از فرزندان این خطه است و شاید در پایان او بتواند در این زمینه و هزاران زمینه مشکل‌دار کردستان کاری را پیش ببرد، اما افسوس و صد افسوس که وی نیز تا امروز موفق نبوده است.
تا دیر نشده کاری کنید
به نظر می‌رسد اگر راه‌های نجاتی که همیشه در نشست‌های نجات‌بخشی دریاچه از آن یاد می‌شود همچون راه‌اندازی آزمایشگاهی برای پایش مستمر تالاب، رفع تصرف حریم تالاب، انسداد چاه‌های فاقد مجوز و نصب کنتور بر چاه‌های واجد مجوز، بررسی پروژه‌های گردشگری حریم تالاب و بررسی شیوه‌های کنترل یا برداشت گیاهان مهاجم دریاچه، جلوگیری از موازی کاری، تکمیل پروژه دفع بهداشتی فاضلاب شهری و روستایی پیرامون دریاچه، مدیریت کارآمد پسماند، استفاده از توان گردشگری دریاچه با تاکید بر حفظ شرایط بهداشتی آب دریاچه و اکوسیستم طبیعی آن، ممنوع کردن ویلاسازی و ساخت خانه باغ در پیرامون و حوزه آبریز دریاچه اجرا شود، شاید بتوان تا دیر نشده کاری کرد.
اما مسوولان ما همیشه نشان داده‌اند تا اتفاقی مانند خشک شدن بخش عمده‌ای از دریاچه ارومیه رخ ندهد هیچ کاری نمی‌کنند و وقتی‌که همه‌چیز به نابودی کشیده شد تازه به دست‌وپا زدن می‌افتند و آن‌وقت است که باید گفت فردا نیز برای این کار دیر است.
احیای زریوار، تنها در دستورالعمل و بخش‌نامه
رییس سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور ۱۰ مهرماه سال ۹۷ سفری یک‌روزه به استان کردستان داشت که از تالاب «زریوار» بازدید کرد و در جریان این بازدید گفت: «با توجه به اقداماتی که در چند سال گذشته درباره‌ی احیای تالاب زریوار انجام‌گرفته مشکلی برای ادامه این روند وجود ندارد».
عیسی کلانتری گفت: «احیای تالاب‌ها یکی از سخت‌ترین وظایف سازمان محیط‌زیست است، چراکه انجام این کار نیاز به آب دارد که خوشبختانه وضعیت آب تالاب زریوار مناسب است و احیای این تالاب امکان‌پذیر است و برای نجات زریوار هنوز دیر نشده است».
وی با گفتن اینکه انجام مطالعات ناقص و کارهای کارشناسی‌نشده مشکلات تالاب زریوار را به وجود آورده است، افزود: «خسارت‌های این کار جبران‌ناپذیر است ولی با توجه به وضعیت کنونی تالاب زریوار نجات این تالاب هنوز دیر نشده است».
رییس سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور ادامه دارد: «مهم‌ترین بخش کار عملیات بیرونی نظیر جلوگیری از ورود پسماند به تالاب است و عوامل درونی برای نجات تالاب زریوار نیز با بهره‌مندی از تکنولوژی جدید قابل اجرا است».
کلانتری با گفتن اینکه هم‌اکنون تالاب زریوار از مواد آلی انباشته‌شده است، یادآور شد: «پر شدن تالاب زریوار به علت ورود مواد آلی بوده و این مواد شرایط بی‌هوازی در پایین آب را به وجود آورده است و درنتیجه عمق آب کم و نیزارها شروع به رشد و تکثیر کرده است».
نجات و احیای تالاب زریوار نیازمند اعتبار و ایده است
همچنین استاندار کردستان در جریان این بازدید درباره آخرین وضعیت تالاب زریوار مریوان، گفت: «اعتبارات موجود حال‌وروز تالاب زریوار را تغییر نمی‌دهد و احیا و نجات این تالاب نیازمند ایده و اعتبارات خاص است».
بهمن مرادنیا اعتبارات و امکانات موجود در استان را برای نجات تالاب زریوار غیر کافی ارزیابی کرد و گفت: «زریوار برای مردم استان کردستان از حیث زیست‌محیطی و گردشگری دارای اهمیت فراوان است».
وی وضعیت اکنون تالاب زریوار را ناخوشایند توصیف کرد و ادامه داد: «با اقدامات و اعتبارات استانی برای نجات و احیای تالاب زریوار مریوان کاری نمی‌توان انجام داد و انتظار داریم رییس سازمان محیط‌زیست به طرح نجات تالاب زریوار کمک‌های اعتباری و فنی لازم را داشته باشد».
وی گفت: «با توجه به اینکه تالاب زریوار برای مردم استان کردستان از چند بعد مناظر طبیعی، زیست‌محیطی و گردشگری بسیار مهم است، انتظار داریم با تخصیص اعتبارات خاص از محل اعتبارات ملی وضعیت این تالاب را بهبود بخشید».
وعده‌های عملی نشده در خصوص نجات زریوار ادامه داد
فریبا رضایی در ۲۵ بهمن سال ۹۶ در پنجمین جلسه ستاد نجات‌بخشی زریوار از تدوین کتابچه مدیریت جامع تالاب زریوار خبر داده و گفته بود در تفاهم‌نامه‌ای میان استانداری و سازمان حفاظت از محیط‌زیست کل کشور بر اساس این کتابچه کارهای نجات و باززنده‌سازی این دریاچه انجام می‌شود.
وی دستاوردهای ستاد نجات‌بخشی را در سالیان گذشته موثر ارزیابی کرده و اعتقاد داشت از سال ۹۱ تا سال ۹۶ بیش از ۶۰ درصد پسابهای (:فاضلاب‌های) حاشیه زریوار ساماندهی شده است و تنها ۴۰ درصد باقی‌مانده که دلیل آن‌هم کمبود اعتبارات بوده است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست کردستان با گذشت نزدیک به ۳۰ ماه از گفتن این سخنان بار دیگر در روز ۲۱ خردادماه امسال در نشست خبری که با خبرنگاران به مناسبت روز جهانی محیط‌زیست برگزارشده بود، گفته بود هم‌اکنون تنها پساب سه روستا و همچنین محله‌های پیرامون و منطقه استادیوم شهر مریوان وارد دریاچه زریوار می‌شود.
رضایی با پافشاری بر اینکه برای جلوگیری از نابودی دریاچه زریوار و ساماندهی پسابهای روستاهای پیرامون که به این دریاچه سرازیر می‌شود، اقدامات خوبی طی چند سال گذشته انجام‌شده است، گفت: «با توجه به اینکه فاضلاب ۱۰ روستا، محلات اطراف و استادیوم به داخل زریوار سرازیر می‌شد، از مصوبات ستاد ساماندهی تالاب زریوار اعتباری برای مدیریت، جمع‌آوری و هدایت فاضلاب این روستاها به تصفیه‌خانه، در نظر گرفته شد اما به دلیل ناکافی بودن بودجه، تنها از ورود فاضلاب هفت روستا جلوگیری و فاضلاب آن‌ها از سال ۹۶ مسدود شده است».
وی با گفتن اینکه دریاچه زریوار مهم‌ترین منبع آب شیرین استان کردستان است، گفت: «بر اساس وعده‌های داده‌شده تا پایان سال شاهد انسداد ورود فاضلاب‌های روستایی به دریاچه هستیم».
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کردستان ادامه داد: «فاضلاب انسانی از پر چالش‌ترین و مهم‌ترین مباحث زیست‌محیطی است که فاضلاب روستاها به رودخانه و چشمه‌ها وارد می‌شود و بی‌شک ورود فاضلاب انسانی به منابع آبی موجب آلودگی و در نتیجه به خطر افتادن سلامت مردم می‌شود و باید برای تصفیه آن اقدامات اساسی انجام شود».
مرگ گروهیِ ماهیان زریوار به سبب ورود فاضلاب به دریاچه
باوجود این‌همه وعده و وعید از سوی مسوولان استانی و کشوری برای نجات، باززنده‌سازی، ساماندهی و هر نامی که برای آن در نظر گرفته بودند اما چند روز پیش بود که خبری ناراحت‌کننده و نگران‌کننده برای آینده شنیده شد و آن از میان رفتن گروهیِ ماهی‌ها در دریاچه‌ی زریوار مریوان بود.
شوربختانه در چند سال گذشته در این زمان از سال شاهد مرگ‌ومیر ماهیان دریاچه زریوار مریوان هستیم.
رییس اداره محیط‌زیست شهرستان مریوان در این باره در گفت‌وگو با خبرنگاران، دلیل اصلی مرگ ماهیان دریاچه زریوار را کاهش اکسیژن محلول در آب و افزایش میزان جلبک‌های این دریاچه عنوان کرد و گفت: «تغذیه‌گرایی تالاب علت اصلی مرگ ماهیان و این تلفات به شمار می‌رود».
ابراهیم همت‌بلند گفت: «متاسفانه در چند سال گذشته هم در این موقع از سال شاهد مرگ‌ومیر ماهیان دریاچه زریوار مریوان هستیم و بار دیگر این وضعیت در امسال تکرار شده است».
وی افزود: «در تحقیقات و بررسی‌های به‌عمل‌آمده مشخص شد که افزایش فعالیت‌های پلانکتون‌ها، فیتوپلانگتون‌ها، زئوپلانکتون ها و جلبک‌های موجود در تالاب زریوار و افزایش دما باعث کاهش اکسیژن محلول در آب شده و موجب خفگی ماهیان تالاب می‌شود».
رییس اداره محیط‌زیست شهرستان مریوان ادامه داد: «تغذیه‌گرایی آب زریوار از تهدیدهای این تالاب و احتمالا علت مرگ ماهیان باشد که این مورد هم به دلیل ورود فاضلاب انسانی ناشی از عدم ایفای وظایف توسط سازمان‌های مسوول و کود حیوانی مورداستفاده کشاورزان به تالاب به شمار می‌رود».
داستانی که پایان ندارد
داستان وعده‌ها در خصوص زریوار تمامی ندارد و مهم‌ترین توانمندی زیست‌محیطی و گردشگری کردستان در میان بی‌تدبیری‌ها در دولت‌های گوناگون دست‌وپنجه نرم می‌کند و به نظر می‌رسد که با ادامه این وضعیت باید شاهد خشک‌شدن و از دست رفتن این ظرفیت مهم در استان باشیم.
