نوشتار گفتاری؛ چگونه در فضای مجازی درست بنویسیم

همه‌ی ما هر روز با دوستانمان در فضای مجازی در گفت‌و‌گو هستیم و در این میان گاه از گونه‌ها‌ی نوشتاری بی‌پایه‌و اساسی بهره می‌بریم یا با آن روبه‌رو می‌شویم. این شیوه‌ی نادرست کم‌کم جای خود را در نوشتارهای روزمره‌ی ما جا کرده و گویی نا‌موزونی‌هایش دیگر به‌چشم نمی‌آید و آزاردهنده نمی‌نماید.

این پدیده‌ی نوین که برآیند ارتباط‌های نوشتاری ما در فضای مجازی است، همچون موریانه بر پیکر تنومند نگارش فارسی افتاده که اگر ادامه پیدا کند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را در پی خواهد داشت.
نوشتارِ گفتاری!
امروز که نوشتن در رسانه‌ها جای گفت‌وگوی رودررو را گرفته است ، نوشتن درست و به‌جا می‌تواند نشانگر دانش شما در سخن گفتن و دستورمند بودن زبان شما باشد.
دیروز دوستم در پیامی نوشت :” هامون خونمونو داریم میبریم دو تا کوچه پایین تر میای کمک؟! ” من هم که دنبال بهانه بودم پاسخ دادم :” خونِتون؟! مگه خونم می‌شه جایی برد؟!” زنگ که زد و گفت منظورش “خونه” بود ، گفتم :” پس “ه” کو؟ مگه خونه “ه” نداره؟ تو دبستان بهت نوشتن یاد ندادن؟”.
شاید بار هزارمی بود که می‌دیدم کسی درست نمی‌نویسد و برای منِ ادب‌دوست کمی ناخوش می‌نمود
و از همین‌جا بر آن شدم که تا اندازه‌ی توانم سر و سامانی به نوشتن روزانه‌ی دوستانم در رسانه‌ها بدهم ؛ راستش تاکنون آموزشِ پَرسونی(:دقیقی) درباره‌ی نوشتنِ گفتار روزانه‌مان (یا به زبان من”نوشتارِ گفتاری”) در رسانه ها که بسیار پرکاربرد هم هست داده نشده و اگر با رعایت دستورکار(:پروتکل)‌های بهداشتی چرخی در رسانه‌ها زده باشید می‌بینید که هرکس هرجور که دلش می‌خواهد می‌نویسد ؛ از همین‌رو من کوشیدم که تا اندازه‌ای آن را دستورمند و به‌سامان کرده باشم ؛ پس به امید همرسانیِ بیشتر ، پیش می‌رویم …

(چون در اینجا گفتار روزانه ملاک است نمونه‌ها را به زبان گفتاری می‌نویسیم)

پیشگفتار: نیازی نیست این دستورکارها را به یاد بسپارید؛ همین که آن‌ها را بخوانید ، با اندکی پایِش(نظارت) در یکی دو روز ِ نخست ، خود‌به‌خود همه را به کار می‌برید و پس از آن درست می‌نویسید.

۱.برخی واژگان خودشان مادرزاد “ه” دارند!.
واژگانی مانند خونه، سرفه، نویسنده، کلافه، نسکافه و… خودشان “ه” دارند ؛ پس هنگام برخورد با این واژگان اگر بخواهیم ضمیر به آن‌ها بدهیم نباید “ه” را از واژه بگیریم:
خونه‌مون، کتابخونه‌شون، سرفه‌ش، سروده‌ت، کلافه‌تون کردیم …، نسکافه‌م سرد شد، و… ( پس دیگه نمی‌نویسیم خونمون، نوشتشون، نسکافم و …)

۲.این واژگان هنگام گرفتن کسره یا همان ِ ، به جای کسره ، “ی” می‌گیرند:
خونه‌ی بزرگ ، سروده‌ی دلنشین ، سرفه‌ی خشک، نسکافه‌ی شیرین و …(پس دیگه نمی‌نویسیم کتابخونهه بزرگ\کتابخونهِ بزرگ و …)

*کمی ژرف‌تر برای دوستداران دستور زبان پارسی:
از دید دستوری این “ی” همچنان همان کسره است؛ تنها برای آسان‌تر گفتن واژه، آوای “یِ” به خود گرفته است.
از آنجایی که گفتنِ ترکیبی مانند “خانه ِ بزرگ” کمی دشوار و ناخوش‌آهنگ است، دستور زبان برای آسان‌تر کردن کار ما ، به کسره آوای “یِ” می‌دهد . به چنین فرایندی ، “فرایند واجی” گفته می‌شود. پس می‌توان گفت فرایند های واجی هنگامی که گفتن واژه یا ترکیبی دشوار است به یاری ما می‌آیند.
۳. برخی واژگان این “ه” ی مادرزاد را ندارند!.
واژگانی مانند باغ، دوست، سعدی و … “ه” ندارند ؛ در برخورد با این واژگان کارمان هم آسان‌تر است:
چنانچه بخواهیم به این واژگان ضمیر بدهیم، نیازی نیست کاری کنیم و تنها ضمیر را به واژه می‌چسبانیم:
کتابتون، باغشون، سعدیمون(سعدی خودمون)، میزم، دوستت و ‌‌‌…

نمونه‌ی پیش را بیشتر ما رعایت می‌کردیم، ولی نکته‌ی کلیدی در بخش پسین است که بسیاری از ما آن را نادیده می‌گیریم:

۴. در برخورد با واژگانی که “ه” ندارند، هنگام کسره گرفتن نباید “ه” گذاشت:
هممون (ببخشید همه‌مون!) می‌دونیم تو این نمونه خیلی از دوستامون این جوری رفتار می‌کنن!.
کتاب خوندنی، سعدی شیرین‌سخن ، باغ خوشگل، دوست پایه و …
(در واقع اینجا دیگه کسره خودش اومده و داریم: “کتابِ خوندنی” ولی از اون جایی که تو دبستان کسره‌گذاری رو بهمون یاد دادن نیازی نیست کسره بذاریم ؛ بی‌گمان دوستتون خودش زمانی که داره می‌خونه خودکار کسره می‌ذاره . پس دیگه نمی‌نویسیم: کتابه خوندنی، دوسته پایه ، دسته شکسته! و …)

۵. در زبان گفتاری (دیدید بدون این که من کسره بذارم خودتون کسره گذاشتید؟!) ، به جای “است” یا “هست” ، باید “ه” گذاشت.
پس اگر نیاز به “است” یا “هست” داشتیم خودمان به واژه “ه” می‌دهیم و می‌دانیم که این بار ، این “ه” معنای “است”می‌دهد و کارواژه(فعل) است:

کتاب خوبیه، دوست باهوشیه، هوا چه خوبه، انگار این جوری نوشتن بهتره! ، میز من از چوبه و … ( پس دیگه جلوشو این جوری خالی نذاریم: کتاب خوبی\ کتاب خوبیِ ، هوا چه خوبِ و … )
دوستان نمی‌خواهم خیلی کار را پیچیده کنم ولی چون در روز با این واژه ها سر و کار داریم بد نیست بدانیم:
گاهی برخی از واژگان “ه” نمی‌گیرند! ؛ بیشتر واژگانی که به “ا (که آوای آ می‌دهد)” و “و (که آوای او می‌دهد) ” “ه” نمی‌گیرند؛ به نمونه‌ی زیر بنگرید:
میز من زیباه؟! زیبایه؟! زیبا ِ ؟! زیبائه ؟ زیباعه؟
در چنین جاهایی بهتر است پیش از “ه” که برابر “است” شده ، “ئ” یا “ع” بدهیم :
این خرگوش چه کوچولوعه \ کوچوئه.
پس تا این جای کار فهمیدیم که:
۱. “ه” رو از ،واژه‌هایی که خودشون “ه” دارن بر نمی‌داریم
۲. “ه” برابرِ کسره نیست× (یا برای خود واژه‌ست یا برابر “است”)
۳. ما تنها “ه” رو زمانی به کار می‌بریم که به “است” یا “هست”نیاز داریم
بخش کلیدی و دشوار به پایان رسید ؛ از این پس یکی دو نمونه برای کسانی که دوست دارند بیشتر نوشتار خود را بیارایند گفته می‌شود:
۶. “می” باید جدا از وارواژه(فعل) نوشته شود:
می‌خورم، می‌دونستم، داشتم می‌خوندم (همچنین بهتر است نوشته شود “می‌اومدم” به جای “میومدم” ، “می‌افتادم” به جای ” میوفتادم” و …)

۷. مفعولو چی کار کنیم؟!
(می‌خواستم به جای واژه‌ی “مفعول”، واژه‌ی “کارپذیر” را که برابر پارسی “مفعول” است را به کار ببرم ولی ترسیدم دشوار شود؛ به هررو می‌خواستم این واژه را هم شنیده باشید که اکنون شنیدید!)
در زبانِ گفتاری ، “را” ، ” ُ ” یا ” رو ” گفته می‌شود ( فیلمو \ فیلم رو دیدی؟ ، کتابامو \کتابام رو گرفتم و …) و همان‌گونه که دیدید هنگام نوشتنِ “را” ، باید “و” یا “رو” جایگزین شود که هر دو درست است؛ پس باید نوشت: دوستمو \دوستم رو دیدم، میزمو \ میزم رو شکستم ( پس دیگه ننویسیم : کتابامُ گرفتم ، دوستامُ دیدم و …. )
بنابرین دوست ما باید می‌نوشت : هامون *خونه‌مونو داریم *می‌بریم دو تا کوچه پایین‌تر …