بی‌مهری‌ها به سنگ‌نبشته‌ی پهلوی ساسانی نامدار به تَنگ بُراق، همچنان دنباله دارد. یادگار ارزشمند ساسانیان در بدترین شرایط حفاظتی و نگهداری به سر می‌برد و در خطر بزرگی قرار دارد.
به گزارش اَمرداد، شاید آن روزی را که شاهنشاه نیرومند (:مقتدر) ساسانی، شاهپوریکم فرمان داد تا توانایی و چیره‌دستی در تیر‌اَندازی‌اَش را بر روی سنگی نوشته و برای آیندگان به یادگار گذاشته و در تاریخ ثبت شود، هرگز با خود نمی‌اَندیشید که روزی فرا خواهد رسید که هم‌میهنان و میراث‌دارانش، کمر به نابودی این گنجینه‌ی ارزشمند فرهنگی–تاریخی و یادگار پادشاه بَسته و به آن آسیب برسانند. بی‌گمان شاهنشاه بزرگ ساسانی اگر می‌دانست که روزگاری خواهد رسید که مردم کشورش تا این اَندازه، بی‌هویت و بی‌تفاوت به تاریخ و گذشته‌ی بالَنده و غرورآمیز خویش هستند، از فرمان خود سَر باز می‌زد!
به‌راستی که در هیچ کجای تاریخ و در میان مردم هیچ کشوری نخواهید دید که تا این اندازه با تاریخ اِفتخارآمیز و گذشته‌ی خویش، ناسازگار و دشمن باشند و هویت خود را به ریشخند بگیرند. با وجود پیشرفت‌های شِگرف و چشم‌گیر در دانش و دستیابی به تکنولوژی‌های نوین و ورود به جهانی تازه و به جای بهره‌گیری از فن و دانش و مهم‌تر از همه، بَهره‌وَری از تجربه‌ی گذشتگان، هنوز هم هستند مردمی که در پِیِ پاک کردن پیشینه و شناسنامه‌ی هویتی خویش بر می‌آیند و چه دردناک و اَندوه‌بار است داستان پُرغصه و تکراری این روزهای یادگارهای تاریخی و فرهنگی کشور. آن‌سوتر، ولی کشورهای نوپایی هستند که کوشش می‌کنند با دادن باژ و زَر و زور و جعل تاریخ، برای خود پیشینه و شناسنامه‌ای دست و پا کرده و به آن بالیده، تا بتوانند در جهان سخنی برای گفتن داشته باشند و به گفته‌ای «عرض اَندام کنند» .
ساز ناکوک سنگ‌نبشته‌ی ساسانی تَنگ بُراق
سنگ‌نبشته‌ی نامدار به تَنگِ بُراق که با دو دَبیره‌ی (:خط) پهلوی اَشکانی و پهلوی ساسانی بر روی تکه‌سنگی نگاشته شده است و سندی گویا و استوار بر توانایی و چیره‌دستی شاهنشاه نیرومند ایرانی است، روزگار غم‌باری را سپری می‌کند. به زبانی دیگر، سازش ناکوک است و صدای ناله‌های اَندوهگین آن به گوش می‌رسد. یادگار ساسانیان سالهای سال است که فراموش شده و درگوشه‌ای به حال خود رها و در خطر قرار دارد. در چندین سال گذشته بارها نگارنده، دشواری‌های سنگ‌نبشته‌ی نامدار به تنگِ بُراق را به گوش مسوولان و مدیران میراث فرهنگی رسانیده و خواستار رسیدگی و توجه به آن شده است. اما دریغ و اَفسوس از گوشه‌ی چشمی و نیم‌نگاهی به یادگار پاک گذشتگان. گویا این آثار تاریخی و فرهنگی، نشانه‌های هویتی و شناسنامه‌ی برخی از مسوولان کشور به شمار نمی‌آید! یا شاید هم، از تباری دیگر هستند و یا ما راه را نادرست آمده‌ایم و اِشتباه می‌کنیم …
بی‌مهری‌ها به سنگ‌نبشته‌ی تَنگ براق، ادامه دارد
سنگ‌نبشته‌ی ساسانی نامدار به تَنگ بُراق در بدترین شرایط حفاظتی و نگهداری قرار دارد و در تیر رَس سوداگران و چپاوُل‌گران اَموال تاریخی–فرهنگی بوده و در خطر است. گذشت زمان و عوامل طبیعی همانند باد، باران و آفتاب و تغییرات دمایی هوای شب و روز و بدتر از همه، دست‌اَندازی‌های انسانی به جان یادگار ساسانیان اُفتاده و روزگار سختی را پیش روی یکی از ارزشمندترین یادمان‌های ملی قرار داده است. تکه‌سنگی را که ساسانیان، رویدادی تاریخی را بر روی آن نگاشته و ثبت تاریخ کرده‌اَند، امروزه در میان اَنبوه زباله‌ها و پوست میوه‌های رها شده‌ی مسافران در طبیعت جای گرفته است. از بالادست سنگ‌نبشته‌ی ساسانیان، آبی که با خاک همراه شده و به شکل لجنزار درآمده است سرازیر شده و به زیر سنگ تاریخی رِخنه کرده و چهره‌ی زشت و ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است که اَفزون‌بر آسیب‌های برگشت‌ناپذیری که در آینده به آن وارد می‌شود، بیانگر دهن‌کجی به یادگار گذشتگان و افتخارات ملی کشور است که در حال نابودی و حذف از چهره‌ی تاریخ و پاک‌شدن از صفحه‌ی روزگار است.
اما درد بی‌تفاوتی و بی‌مهری‌ها همچنان دنباله دارد و کسی به فکر یادگار ارزشمند ساسانیان نیست. کَندوکاوهای غیرمجازی که در سالهای گذشته در کنار سنگ‌نبشته، از سوی سودجویان به وجود آمده، همچنان نمایان است و از سوی سرپرستان و مسوولان میراث فرهنگی پُر نشده است. بخشهایی از سنگ‌نبشته‌ی نامدار به تنگ بُراق بر اثر گذشت زمان و عوامل طبیعی و اِنسانی، آسیب دیده و چندین وات (:حرف) میخی پهلوی با گذشت زمان و آرام‌آرام از جای خود کَنده شده است. به سبب طبیعت منطقه و وجود اَنبوه درختان، همواره سِرگین (:فضله) پرندگان بر روی سنگ‌نبشته‌ی ساسانیان می‌ریزد و با پاک کردن، نمی‌توان آن را درمان کرد و باید راه چاره‌ای اصولی برایش یافت.
با این همه و به باور کارشناسان میراث فرهنگی و باستان‌شناسان، بهترین راه نجات سنگ‌نبشته‌ی پهلوی نامدار به تنگ براق، جابهجایی آن به موزه و یا نزدیک‌ترین مکان اَمن و سرپوشیده است. زیرا در خطر آشکار و دست‌اَندازی سودجویان و سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی قرار دارد و تجربه‌ی تلخ اِنفجار در پایین آن در یک دهه پیش نیز، گواهی بر این سخنان است. همچنین نگارنده نیز، بارها این موضوع را (جابهجایی سنگ‌نبشته) با مسوولان وقت میراث فرهنگی در گذشته و امروز در میان گذاشته و خواستار توجه و بررسی آن شده است. ولی گویا گوش شنوایی نبوده و نیست و یا شاید هم، مسوولان میراث فرهنگی درگیری و کارهای مهم‌تری دارند و ترجیح می‌دهند بیشتر سرگرم کاغذبازی‌های اداری باشند. باید دانست جابهجایی این سنگ‌نبشته و یا محافظت و نگهداری اصولی آن، دیگر ربطی به کمبود بودجه و نیروی انسانی ندارد و نباید به بهانه‌های این‌چُنینی دست روی دست گذاشت تا سودجویان زودتر وارد عمل شوند. اما نگارنده برای چندمین‌بار از مسوولان میراث فرهنگی خواستار است تا رُخداد ناگوار و تلخی برای سنگ نبشته‌ی ساسانی تَنگ بُراق پیش نیامده، بهتر است هرچه زودتر و فوری راه چاره‌ای اساسی و ریشه‌ای برای یادگار ساسانیان انجام گیرد. یادمان باشد که یادگارهای تاریخی و میراث فرهنگی به‌جا مانده از گذشتگان، تکرارناپذیر و بی‌همتا هستند و باید با چنگ و دندان آن‌ها را حفظ کرده و به بهترین روش و شکل ممکن مورد نگهداری و محافظت قرار گیرند.
سنگ‌نبشته‌ی ساسانی شاهپوریکم
سنگ‌نبشته‌ی ساسانی نامدار به تَنگ بُراق در تابستان سال 1956 میلادی به وسیله‌ی علی اکبر بصیری پیدا شد. در بالا دست روستای تنگ بُراق، امروزه تفرجگاهی وجود دارد که چشمه‌سار زیبایی در آن روان است. این جایگاه پرسایه با آب گوارا و چشم‌اَندازی زیبا به بیرون و دشت، سبب شده است که شاهپوریکم در اینجا استراحت کند. فضای نبشته در اصل در دیواره‌ی فرورفتگی صخره‌ای قرار داشته است که به‌گونه‌ی سنگی یکپارچه از دیواره جدا شده و تا نزدیک شیب تند کنار رودخانه فرو افتاده است. نبود آثار ویرانی آب‌و‌هوا بر سطح نبشته، نشان می‌دهد که این سنگ مدتی درازی نیست که از جای خود کَنده شده است. و این «جا» تنها می‌تواند زیر تاق حفاظ مانند صخره بوده باشد.
جست‌و‌جوی بسیار در پِی پاره‌های گمشده‌ی نبشته در دیواره‌ی فرورفتگی صخره بی‌نتیجه ماند، ولی در دیوار خاوریِ (:شرقی) فرورفتگی توانستیم پله‌ای خشن در بدنه‌ی صخره بیابیم. پهنای تکه‌سنگی که نبشته بر آن آمده است، دو متر است. سطحی که در اصل چارگوش بوده است برای نبشته هموار شده است. بلندی این سنگ، هم اینک 124 سانتی‌متر و پهنای آن 122 سانتی‌متر است. یک چهارم سمت چپ این سطح به گونه‌ی مایل شکسته و گم شده است.
از پانزده رَج (:سطر) نبشته، نُه رج بالا به پارسی میانه و شش رج پایین به زبان و دبیره‌ی پارتی یا اَشکانی نبشته شده است. متنی واحد به دو زبان.
تا جایی که سنگ در اثر اُفتادن آسیبی ندیده است، نبشته خوب مانده است. عمق نبشته نزدیک سه میلی‌متر است. دبیره خیلی قلم‌اَنداز است. بیننده شتابی را که برای کَندن متن به کار رفته است، احساس می‌کند. متن کوتاه شده‌ی سنگ‌نبشته‌ی اِشکَفت (:غار) حاجی‌آباد مَرودشت است و گزارشی از تیراندازی شاه در حضور همراهان ….
به نظر می‌آید که شاهپوریکم به سنگ آهک دلبستگی ویژه‌ای داشته است. زیرا اَفزون‌بر تنگ بُراق با سنگ‌نبشته‌اَش، در بیشاپور هم با پیکره‌ی خود که از سنگ آهک تراشیده شده است خود را جاویدان ساخته است. از همین‌روی، ویژگی شخصیتی او تنها با عشق به ورزش بیان و آشکار نمی‌شود، بلکه توجه به زیبایی‌های طبیعی نیز از خصوصیات شخصیت شاه ساسانی است. (با بهره‌گیری از کتاب یافته‌های تازه از ایران باستان، پروفسور والتر هینتس)
متن پهلوی ساسانی سنگ‌نبشته‌ی تنگ براق
سنگ‌نبشته‌ی نامدار به تنگ بُراق دارای سه بخش است، 1. پیش گفتار- که در برگیرنده‌ی شناخت شاهپورشاه، پیشینه و جایگاهش است. 2. متن بنیادین (:اصلی)- که گزارش تیراندازی شاهنشاه است. 3. اشاره به نیک‌دستی و توانایی شاهپورساسانی دارد.
1– این تیراَندازی من، بغ مزدیسن، شاهپور شاهان 2- شاه ایران و اَنیران است، که چهر از یزدان (دارد)، پسر 3 – بغ مزدیسن، اَردشیر شاهان‌شاه ایران، که چهر از 4 – یزدان (دارد)، نوه بغ بابک شاه، و ما هنگامی که این تیر را پرتاب کردیم، پس ما 5- آن را پیش شهریاران و واسپوهران و بزرگان و آزادان پرتاب کردیم و 6 – از این سنگ‌چین، تیر به آن سنگ‌چین اَفکندیم، اکنون هرکه نیودست 7 – است، آن تیر از این سنگ‌چین به آن سنگ‌چین 8 – پرتاب کند، سپس کسی که تیر به آن سنگ‌چین اَفکند 9 – او نیودست است. ( برگردان سعید عریان)
سنگ‌نبشته‌ی پهلوی ساسانی تنگ براق در تاریخ 23 مهرماه 1376 خورشیدی با شماره‌ی 1929 به ثبت ملی رسیده است.
نگاره‌های زیر را که در روزهای نخست شهریورماه گرفته شده است، ببینید:
بخش بالایی کتیبه ساسانی که لجنزار آنرا فراگرفته و به سمت اثر ملی سرازیر شده و مرگ خاموش آنرا در آینده به دنبال دارد
بخش پایینی کتیبه تنگ براق که به زباله‌دانی تبدیل شده و مایه‌ی شرم و افسوس است
بخشهایی از کتیبه‌ها که براثر عوامل طبیعی و انسانی در حال از میان رفتن است
حفاری‌های غیرمجاز در کنار اثر ملی از سالهای گذشته
سنگ‌نبشته‌ی ساسانی تنگ براق در بدترین وضعیت حفاظتی قرار دارد
فرتورها از سیاوش آریا
1719
