میراث تاریخی کرمان آماج ویران‌گران

در یک سال، 10 خانه تاریخی در کرمان با خاک یکسان شدند که واپسین نمونه‌اش خانه قاجاری «تیمو» در محله زرتشتی‌‌ها بود که شهریور امسال بی‌سر و صدا به دست مالکانش از میان رفت. چند روز پیش هم خبر رسید که یکی دیگر از خانه‌های تاریخی این شهر که مالک خصوصی‌اش اجازه‌ی ثبت آن را در فهرست میراث ملی نداده بود، ویران شد.

خانه‌ی تیمو

به گزارش خبرگزاری ایلنا، تخریب سریالی خانه‌های تاریخی کرمان ادامه دارد. در همین یک سال گذشته، 10 خانه تاریخی در این شهر با خاک یکسان شدند که یکی از مهم‌ترین نمونه‌های آن خانه قاجاری «تیمو» در محله‌ی زرتشتی‌‌ها بود. خانه‌ای که به گفته ی امید ابراهیمی، مدیرعامل انجمن دیده‌بانان میراث و تمدن کرمان، در فاصله صد متری مسجد ملک در خیابان امام که قدیمی‌ترین مسجد کرمان با دیرینگی‌ دوره‌ی سلجوقی است، جای داشت و با مجوز شهرداری کرمان، بدون پرس‌وجو (:استعلام) از اداره‌کل میراث‌فرهنگی و به دست مالکان آن برای همیشه از میان رفت.
پاییز سال گذشته، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان از واگذاری 9 سازه‌ی تاریخی به بخش خصوصی برای مرمت و بهره‌برداری آن از سوی بخش خصوصی خبر داد و در همین راستا شماری خانه به تملک میراث فرهنگی یا شهرداری درآمد، اما شمار بسیاری از خانه‌های تاریخی این شهر همچنان در اختیار صاحبان‌شان هستند که کم‌وبیش همه‌ی آن‌ها در معرض آسیب جدی یا ویرانی قرار دارند. با توجه به بالا بودن ارزش زمین این املاک و نبود اعتبار کافی برای خریداری آن‌ها از سوی شهرداری یا میراث‌فرهنگی، بلندمرتبه‌سازان بسیاری از این سازه‌ها را که بیشتر در مرکز و نقطه طلایی شهر هستند، از مالکان خریداری می‌کنند و به سرعت تبدیل به زمینی صاف برای ساخت آپارتمان می‌شوند.

اجازه‌ی ثبت ملی خانه تاریخی تیمو را ندادند
فریدون فعالی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، به دشواری‌هایی اشاره می‌کند که سر راه این اداره‌کل برای مرمت و ثبت ملی خانه‌های تاریخی استان وجود دارد. فعالی با اشاره به اینکه این اداره‌کل در ماه‌های گذشته برخی از خانه‌های تاریخی کرمان را به گونه‌ی مشارکت با بخش خصوصی مرمت کرده و تعیین کاربری داده است، درباره‌ی ویرانی چند خانه‌ی دارای ارزش این شهر به فاصله چند ماه، گفت: «اینکه بگوییم میراث‌فرهنگی برای ثبت و نگه‌داری از این خانه‌ها کاری نکرده، بی‌انصافی است. منابع ما اندک است و قدرت تملک بناهای تاریخی را نداریم اما تمام کوشش خود را می‌کنیم تا به هر شکلی که می‌شود این آثار را حفظ و نگه‌داری کنیم».

خانه‌ای که به تازگی در کنار  مسجد ملک ویران شد

مدیرکل میراث فرهنگی کرمان با اشاره به واپسین خانه‌ی ویران شده که در کنار مسجد ملک بوده، گفت: «متاسفانه این خانه مالک شخصی داشت و با اینکه بارها تلاش کردیم با او وارد مذاکره شویم، اما اجازه ثبت ملی خانه را به میراث‌فرهنگی نداد. اگر خانه‌ای ثبت ملی نشود، ما اختیار و قدرت چندانی برای محافظت از آن نداریم».
فعالی با اشاره به اینکه هنوز نتوانسته‌اند شماری از خانه‌های تاریخی دارای ارزش معماری کرمان را در فهرست آثار ملی ثبت کنند، گفت: «به دلیل مالکیت خصوصی این خانه‌ها، امکان ورود به آن‌ها برای تهیه پرونده ثبتی مستلزم رضایت و اجازه مالک است و متاسفانه مالکان هم با استفاده از همین پوشش، بدون هماهنگی و اخذ هرگونه مجوزی اقدام به تخریب بنا می‌کنند».
او با گفتن اینکه این دشواری نه تنها در کرمان که در همه‌ی شهرهای دارای بافت تاریخی وجود دارد، یادآور شد: «قبلا در قالب مرمت اضطراری، مالک راضی به استحکام‌بخشی و حفظ بنا می‌شد و ما هم به‌طور مستمر می‌توانستیم به تعدادی از این ملک‌ها، سرکشی کنیم. ولی الان مالک وقتی می‌بیند که دورتادور ملک او تخریب شده و آپارتمان‌های نوساز ساخته شده، هیچ تمایلی برای ثبت ملی آن ندارد و می‌گوید می‌خواهم آن را بکوبم و مجوزش را هم از شهرداری می‌گیرد؛ چون این خانه ثبتی نیست، شهرداری هم از ما استعلامی نمی‌گیرد. بنابراین زمانی که یک بنای قدیمی و واجد ارزش تاریخی در مالکیت بخش خصوصی باشد امکان نظارت بر آن دشوار است و اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی در آن ممکن است رخ بدهد. متاسفانه به همین علت شاهد تخریب برخی خانه‌ها در داخل بافت تاریخی کرمان بوده‌ایم».

برخی خانه‌های تاریخی کرمان در آستانه‌ی ویرانی‌اند
مدیرکل میراث فرهنگی کرمان با اشاره به اینکه این مساله تبدیل به یک چالش برای این اداره‌کل شده است، گفت: «تاکنون 14 خانه تاریخی دارای ارزش را در کرمان شناسایی کرده‌ایم که به همین دلایلی که گفتم، در معرض خطر و آسیب و تخریب هستند. با اینکه با مالکان آن‌ها مذاکره هم کرده‌ایم می‌گویند تمایلی برای ثبت ملی بنا ندارند و اجازه ورود کارشناسان میراث‌فرهنگی را هم ندادند، از این‌رو برخورد قضایی و قهری هم نمی‌توان کرد».
فعالی ادامه داد: «این در حالی است که بارها گفته‌ایم میراث‌فرهنگی هزینه مرمت خانه‌های تاریخی را به صورت بلاعوض تامین می‌کند و اگر مالک بخواهد آن را تجهیز کند، وامی با کارمزد چهار درصد در اختیارش قرار می‌دهیم. از طرفی، فرایند صدور پروانه و مجوزهای لازم برای کاربری خانه را با کمک شهرداری تسهیل می‌کنیم و حتا اگر سرمایه‌گذار ندارید ما می‌توانیم معرفی کنیم. تمام این راهکارها را ارایه داده‌ایم و هر راهی که می‌توانستیم در پیش گرفتیم تا بناهای تاریخی کرمان حفظ کنیم. البته خیلی از مالکان خانه‌های تاریخی هم آمده‌اند و این اتفاق افتاده است».
مدیرکل میراث فرهنگی کرمان با درخواست یاری از مردم، انجمن‌های میراث فرهنگی و نهادهای دیگر برای کمک به نگه‌داری خانه‌های تاریخی این استان، گفت: «دستورالعمل نگه‌داری از بافت‌های تاریخی می‌گوید همه دستگاه‌ها و مردم در حفظ آثار و ابنیه تاریخی وظیفه دارند و میراث فرهنگی تنها متولی حفظ آن نیست».
فعالی در پایان یادآوری کرد: «پیش از هر اقدام دیگری، فرهنگ‌سازی برای تقویت حس تعلق ساکنان و مالکان بناهای تاریخی ضرورت دارد. مردم باید به ثبت تاریخ و تمدن و پیشینه‌شان با دقت نظر بیشتری نگاه کنند؛ از مردم، انجمن‌های مردم‌نهاد میراث فرهنگی و نهادها و دستگاه‌های مرتبط مانند شهرداری می‌خواهیم که به ترویج فرهنگ حفاظت از ابنیه تاریخی و مراقبت از آنها به ما کمک کنند. چراکه این اتفاق باید با همکاری و مشارکت همه رخ دهد و میراث فرهنگی به تنهایی نمی‌تواند آن را انجام دهد».