دانش سنتی لنجسازی مانند هر پدیدهی فرهنگی دیگری نیازمند حفاظت، گسترش و پشتیبانی است، تا نهتنها ارزشِ اقتصادی خود را نشان دهد و حق بودن خود را همچنان داشته باشد، بلکه بهعنوان یک دانش سنتی که فرهنگ مردم ساحلنشین ایران در خلیجفارس را نشان میدهد، زنده بماند.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، سوم آذر 1390 خورشیدی، ششمین دورهی نشست کمیته میراث ناملموس جهانی در شهر بالی اندونزی، «دانش سنتی لنجسازی و دریانوردی ایرانیان در خلیجفارس» را در فهرست میراث معنوی در خطر یونسکو و البته به عنوان اثری نیازمند پاسدارانه فوری ثبت کرد و پس از آن قول و قرارهای زیادی برای همان کارهای پاسدارانه در چند سال بازگو شدند و چهار سال یک بار نیز متولیان میراثفرهنگی کارهای مربوط به این پاسداشت را برای ادامه زندگی و گسترشش در کشور به یونسکو میفرستادند. اما پس از گذشت 9 سال از آغاز ماجرا، ناگهان ورق برگشت. بیش از یک ماه پیش در 23 آذر، هیات وزیران «برنامه جایگزینی شناورهای سنتی تجاری با ظرفیت کمتر از 50 تن (لنج تجاری) را با هدف حذف ابزار قاچاق کالا از دریا، انتقال فعالیتهای غیررسمی به رسمی و تجاری، رونق فعالیتهای کشتیسازی داخلی و خدمات تعمیر و نگهداری آنها و نیز افزایش ایمنی دریایی» به تصویب رساند.
نکتهی درخور توجهتر از هر کدام از این رویدادها، آنجاست که نخست دستور از میان بردن را دادند و دو روز پس از آن میراث فرهنگیِ بیخبر از همهجا، از اقدامات پاسدارانهاش در یونسکو دفاع کرد!
دانش سنتی لنجسازی نیز مانند دیگر آیینها حق زندگی دارد
اکنون سید احمد محیط طباطبایی، پژوهشگر و رییس کمیتهی ملی موزههای ایران، نیز مانند چند پژوهشگر و متولی میراث فرهنگی دیگر نسبت به این مصوبه اعلام ناخشنودی کرده و بر لزوم استفاده از این لنجها پافشاری دارد.
او میگوید: «حدود یک ماه پیش دستورالعملی صادر شده که جلوی فعالیتِ لنجهای سنتی را گرفته و حتی سیستم این لنجها را مناسب برای خدماتی که برای امور دریا مانند مسافرت و ماهیگیری (اقداماتی که همیشه با این لنجهای سنتی انجام میشدند) ندانسته است، هرچند این موضوع در ظاهر یک نوع ارتقای کیفی و کمی سیستم قایقرانی یا کشتیرانی جنوب ایران میتواند محسوب شود، اما باید به یاد بیاوریم که چند سال پیش لنجسازی ایران یکی از مواردی بوده که در مسکو جهانی شده و این لنجهای قدیمی که مهمترین حاملان مختلف مسایل کالاهای تجاری و فرهنگی در خلیجفارس بودهاند را زیر مجموعه میراث فرهنگی ایران به عنوان یک اثر جهانی معرفی کردهاند».
وی با پافشاری بر اینکه پس از ثبت جهانی هر نوع اثر تاریخی، باید یکسری اقدامات در جهت حفاظت از میراث فرهنگی و ترویج آن در دستور کار قرار گیرد، ادامه میدهد: «وزارتخانهی میراث فرهنگی باید جلوی این کار را بگیرد و در این کار مداخله کند، تا از نهایی شدن این مصوبه و از میان رفتن به سرعتِ این آیین و دانش سنتی جلوگیری شود».
او با گفتن اینکه از دید اقتصادی و تجاری این دانش یک مهارت برای ساحلنشینان و بندرنشینان در خلیجفارس بوده که به علت بومی شدن آن توانستهاند ساختِ آن را جزیی از زندگی خود قرار دهند، ادامه میدهد: «در واقع این لنجها جزیی از فرهنگ و آیینهای مردم جنوب و به عنوان میراث ناملموس مردم تلقی و شیوع پیدا کرده است که باید از آن حفاظت کرد».
در مفاد مصوبهی از میان بردن لنجهای سنتی بازنگری کنید
همه اعتراضها به همین چند نکته پایان نپذیرفت. پس از آن هشدارها و اعتراضهای بازگو شده در ده روز گذشته تا امروز، رییس ایکوم ایران نیز در نامهای به وزیر میراث فرهنگی درخواستِ رسیدگی به این وضعیت را کرده است.
اما پیش از این نهتنها محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی وازتخانه میراث فرهنگی، اعلام کرده که در نامهای به دبیر دولت تاکید کرده «تا لنجهای شناور چوبی که دانش ساخت آنها در یونسکو شدهاند، از قانون امحای شناورهای تجاری مستثنی شوند و حتی پیشنهاد شد این لنجها کاربری گردشگری به خود بگیرند». بلکه شنیده میشود، وزیر میراث فرهنگی نیز قرار بوده تا در نامهای به هیات وزیران نسبت به این تصمیم اعتراض کرده و درخواست برطرف کردن وضعیت ناروشن (:مبهم) لنجهای چوبی شناور را در فهرست میراث جهانی ناملموس ثبت کردهاند، کرده است.
سرانجام در نامهای که یکم بهمن سیداحمد محیط طباطبایی، رییس کمیتهی ملی موزههای ایران (ایکوم)، خطاب به علیاصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی، فرستاده؛ آمده است: «در ارتباط با ابلاغ مصوبه هیات دولت مبنی بر امحاء لنجهای قدیمی و با توجه به اهمیت اقدامات پاسدارانه انجام شده توسط سازمانهای مردم نهاد فرهنگی با همکاری معاونت میراث فرهنگی، از زمان ثبت “دانش سنتی لنجسازی و دریانوردی با لنج ایرانی در خلیجفارس” در فهرست آثار جهانی یونسکو و همچنین تایید همین مطلب در دومین گزارش ادواری دولت جمهوری اسلامی ایران در خصوص اقدامات پاسدارانهای که درزمره وظایف دولت و نهادهای مردمی بوده است، در پانزدهمین اجلاس بینالدول پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در آذرماه 1399، کمیته ملی موزههای ایران (ایکوم ایران) از آن مقام محترم خواستار پیگیری موضوع در راستای تجدیدنظر در مفاد مصوبه فوقالذکر با عنایت به ارزش و اهمیت پاسداری و ترویج این دانش سنتی و در معرض خطر است که امر حفاظت از ارزشهای تاریخی نوعی رفتار موزهای مورد انتظار است».