محوطه‌ی «بَرم دلَک» در محاصره‌ی انفجارها

محوطه‌ی باستانی «بَرمِ دِلَک» در پِی پدیداری کارگاه های سنگ شکن و اِنفجارهای پِیاپِی برای بهره برداری از معدن های شن و ماسه، دستخوش ویرانی شده و مرگ خاموش و آرام سنگ نگاره های ساسانی را رقم زده است.

به گزارش اَمرداد، میراث کهن شهرستان شیراز با نام «بَرم دلَک» که محوطه‌ای باستانی بوده و سه سنگ نگاره‌ی ارزشمند ساسانی را در درون خود جای داده و پژوهشگران و باستان‌شناسان، آن را هویت و آبرو و پشتوانه‌ی فرهنگی شیراز و شناسنامه‌ی بالنده و غرورآمیز مردم این سرزمین به شمار می‌آورند در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی روزگار را سپری می‌کند. در چندین سال گذشته بر اثر نامهربانی‌های مدیران و سرپرستان دستگاه‌ها و نهادهای دولتی گوناگون و دست‌اندازی‌ها (:تعرضات) به این محوطه‌ی بی‌همتای باستانی، روزی نبوده که خبرهای ناگواری را از میراث ساسانیان در خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها نشنویم. اگر بخواهیم دشواری‌ها و چالش‌های پیش روی محوطه‌ی تاریخی-فرهنگی بَرم‌دِلک را جدا جدا و یکی یکی بازگو کنیم باید مثنوی هفتاد مَنی را پر کرده و روزها و شب های پِی‌درپی درباره‌ی آن بنویسیم که در این جا نمی‌گنجد. محوطه‌ی باستانی بَرم دلَک، این روزها به پاشنه‌ی آشیل سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان شیراز تبدیل شده و میراث ساسانیان هر روز با چالشی رو‌به‌رو بوده و تهدید می‌شود. و می‌توان گفت که سازمان میراث فرهنگی در پی همکاری نکردن دیگر نهادها و ارگان‌های شهری همانند شهرداری و به بهانه‌های تکراری نبود بودجه و کمبود نیرو، محوطه‌ی باستانی برم دلک را به حال خود رها کرده و به سادگی نیز از کنار آن گذشته است. هرچند که سازمان میراث فرهنگی با اعتراض‌ها و انتقادهای کنشگران میراث فرهنگی به ویژه نگارنده در چندین سال گذشته، اقدام‌های اندک و ناچیزی را انجام داده است، ولی هیچ کدام از این کارها گِره‌گشا نبوده و نتوانسته است مَرهمی بر زخم‌های ژرف و انبوه میراث ساسانیان باشد و از دردهای بی‌شمار آن بکاهد. گواه این سخنان نیز، وضعیت آشفته و پر درد و رنج امروزین محوطه‌ی برم‌دلک است.

بَرم‌دلَک، میراث کهن شیراز از یادها رفته است

همان‌گونه که در بالا آورده شد، دشواری‌های محوطه‌ی باستانی بَرم‌دلکِ شیراز بی‌پایان است. از ریختن زباله‌های خانگی و صنعتی در حریم میراث ساسانیان تا ضایعات مصالح ساختمانی (نخاله) در جای جای محوطه و به ویژه ورودی آن که نزدیک دو سال است شهرداری به بهانه‌ی پهن کردن و ساماندهی جاده، راه را بر اندک گردشگران و بازدیدکنندگان بسته است! از رویش خار و خاشاک در کنار سنگ‌نگاره‌های ساسانی و رخنه‌ی عوامل بیولوژیکی (گُل سنگ‌ها) بر روی نگارکَندها (:نقش برجسته‌ها) که تهدیدی جدی برای سنگ نگاره‌ها به شمار می‌آید تا یادگاری‌نویسی با رنگ و خراش با اشیای نوک تیز همانند کارد بر روی نگارکَندهای شهریاران ساسانی و بدتر از همه، هدف تیر قرار دادن نگارکَندها در گذشته از سوی افراد بومی و پرتاب سنگ به سوی یادگارهای نیاکانی که نشانه‌ای از فرومایگی و نابِخردی مردمان را به نمایش گذاشته است، همگی از دشواری‌های چند سال گذشته‌ی این یادمان باستانی است (آیا به راستی هیچ مردمی را در جهان می‌شناسیم که با هویت خود و یادگارهای گذشتگان که دستاورد دسترنج آنان بوده، چنین کند؟).

دشواری‌های محوطه‌ی برم‌دلک در همین جا پایان نمی‌یابد و تازه آغاز راه است! زمستان سال 95 بود که شهرداری در پِی اجرای طرحی نسنجیده و نادرست و بدون هماهنگی و گرفتن پروانه‌ی (:مجوز) کار از سازمان میراث فرهنگی در عرصه و پشت کوهی که سنگ نگاره‌ها در آن تراشیده شده، اقدام به گودبرداری و کَندن پایین کوه کرده بود که با رفت و آمد نگارنده به سازمان میراث فرهنگی و آگاهی‌رسانی به هنگام به مدیران و سرپرستان فنی سازمان و پیگیری‌های فراوان که به بازدید کارشناس میراث فرهنگی از این بخش و محوطه انجامید، کار متوقف شد. اما همچنان جای زخم‌ها بر تن رنجور کوه و گودها برجای مانده است و می‌تواند در آینده تهدیدی برای میراث ساسانیان باشد. کند و کاوهای غیرمجاز سودجویان اموال فرهنگی به بهانه‌های پوچ و خیال‌انگیز یافتن گنج نیز، درد مشترک همه‌ی یادمان‌های تاریخی-فرهنگی کشور است که جا دارد کارشناسان و جامعه‌شناسان و روان‌شناسان تا دیر نشده، چاره‌ای ریشه‌ای برای آن بیابند. هرچند که به باور نگارنده یکی از انگیزه‌های چنین دست‌اندازی‌هایی، نبود آگاهی‌رسانی و ضعف تبلیغات سازمان میراث فرهنگی و مهم‌تر از همه، دشواری‌های مالی و اقتصادی است که کمر مردم را در برابر فشارها خم کرده است. پرورش زنبور در نزدیکی و حریم و ورودی محوطه‌ی برم‌دلک که به تازگی روی داده، از شگفتی‌ها و دیگر چالش‌های پیش روی میراث کهن شیراز است که صحنه‌ی ناخوشایند و ناهمخوانی را به نمایش گذاشته و ترس از گزیدگی زنبورها، مانعی برای دیدن یادگارهای ساسانیان به شمار می‌آید. این‌ها تنها بخشی از دشواری‌های محوطه‌ی برم‌دلک بود که گذرا و چکیده به آن پرداختیم.

بخشی از سنگ‌نگاره بهرام دوم شکسته شد

اما بی‌گمان تازه‌ترین چالش میراث ساسانیان که شاید بدترین رخداد، روی داده در چند سال گذشته بوده، آسیب‌رسانی و شکستگی نگارکَند بهرام دوم است که جای بسی افسوس و دریغ دارد و دل هر دوست‌دار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به درد آورده و با دیدن آن، آه از نهادش بلند شده و خواهد گریست.

سودجویان اموال تاریخی-فرهنگی و قاچاقچیان به بهانه‌های پوچ و خیال‌انگیز یافتن گنج در اقدامی اندوه‌بار و به تازگی به سنگ نگاره‌های ساسانی برم‌دلک دست یازیده و بالای سر و رو‌ به روی نگارکَند بهرام دوم که در میانه‌ی (:وسط) سنگ‌نگاره‌ها جای گرفته را شکسته و به آن آسیب جدی وارد و چهره‌ی یادگار ساسانیان را خدشه دار کرده‌اند. با این همه، نگارنده برپایه‌ی خویشکاری (:وظیفه) ملی خود با رفتن به سازمان میراث فرهنگی و نشان دادن نگاره‌ها (:تصاویر) وضعیت امروز محوطه‌ی باستانی برم‌دلک را به آگاهی مدیران و سرپرستان این سازمان رسانده و خواستار توجه بیشتری به آن شده است.

انفجار در معدن، تهدیدی جدی برای میراث ساسانیان

اما در حریم کوهی سنگ نگاره‌های ساسانی برم‌دلک معدن شن و ماسه برپا شده است و انفجارهای پی در پی در کوه، افزون بر نابودی طبیعت و زیست‌بوم، لرزه بر اندام بی دفاع یادگارهای ساسانیان انداخته و تهدیدی جدی برای آن‌ها به شمار می‌آید. همچنین صدای بلند انفجارها مایه‌ی آزار باشندگان (:ساکنان) منطقه‌ی برم دلک شده و آنان را بی‌تاب کرده است.

فرشاد 35 ساله که از باشَندگان منطقه‌ی برم‌دلک است با گلایه‌های فراوان از کارکرد (:عملکرد) شهرداری به اَمرداد گفت: «صدای بسیار بلند انفجارها امان مردم منطقه را بریده و اعتراض‌های ما تا کنون رَه به جایی نبرده است. از سویی، در برخی از خانه‌ها که به کوه نزدیک تر هستند نشانه هایی از ترک و شکاف ها بر روی دیواره ی خانه دیده می شود. این جا کسی پاسخگو نیست و آسایش از مردم منطقه گرفته شده است. همچنین جای شگفتی دارد که در بالای سر سنگ نگاره های تاریخی انفجار انجام می گیرد. زیرا با هر بار انفجار، لرزه در کوه پدید می آید که برای این آثار زیان بار است».

در همین زمینه نیز، یکی از کارشناسان میراث فرهنگی که نخواست نامش آشکار شود پیشتر به ما گفته بود : « با نگرش به رُخدادهایی که در محوطه ی باستانی بَرم دلک روی داده است، باید شهرداری از سازمان میراث فرهنگی پروانه ی کار می گرفت. اما شهرداری هیچ گونه درخواست آگاهی ای از میراث فرهنگی نگرفته است. عَرصه و حریم این محوطه ی تاریخی و ملی مورد دست اندازی جای گرفته است. همچنین معادن را هماره (:معمولا) به بخش خصوصی در کشور می دهند که کار بسیار نادرستی است و چشم انداز (:منظر) طبیعی شهر را از میان می برد. به ویژه در گذرهایی همانند «بَرم دِلک» که ویژه ی گردشگری است. حیف است که چشم اندازهای طبیعی ما دستخوش زیادی خواهی های افرادی ویژه (:خاص) شود. با این کار، آن بخشندگی (:سخاوت) که زمین به ما داده است را از میان می بریم. گفتمان مهم دیگر، موضوع آثار تاریخی است که در منطقه وجود دارد و انفجار در حریم کوهی سنگ نگاره های ساسانی، تهدیدی جدی برای آن ها به شمار می آید و در آینده ای نه چندان دور چالش بزرگی را پیش روی این یادمان تاریخی جای خواهد داد. یکی از گفتمان های دیگر درباره ی آثار صخره‌ای این است که در چشم‌انداز و بستر طبیعی خودش پدید آمده است و ما نباید با اقدام‌های نسنجیده و کارشناسی نشده، مایه‌ی دگرگونی در آن مکان شویم. بی گمان با ویرانی جداره‌ی کوه، آن ویژگی که همان پدیداری اثر در کوه است از میان خواهد رفت. هر اندازه ما بتوانیم در چشم انداز و بستر کوه کمتر دخالت کنیم به سود خود ما و آثار تاریخی است. از دیدگاه من، انفجار در معدن شن و ماسه و حریم کوهی سنگ نگاره‌های ساسانی «بَرم‌دلک» گناهی نابخشودنی است و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را در پِی خواهد داشت».

اِنفجارها آسیب رسان نیست!

اما مدیرکل سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان پارس (:فارس) دیدگاه دیگری دارد و در کمال شگفتی و پیشتر به یکی از خبرگزاری‌ها گفته بود: « فعالیت معدن‌های شن و ماسه در این محدوده که گفته شده است زمینه‌ی نابودی آثار تاریخی را فراهم کرده در گذشته نیز مطرح بوده که در بررسی کارشناسان میراث فرهنگی و بر پایه‌ی گزارش‌هایی که ارایه کرده‌اند فعالیت این معدن‌ها از منطقه تاریخی برم‌دلک فاصله دارد و تاثیری بر ویرانی این آثار ندارد!»
مصیب امیری افزوده است: «بررسی آثار فعالیت معدن‌های شن و ماسه در محوطه‌ی برم‌دلک دوباره انجام می‌گیرد و چنانچه در پی آن اثر ویران کننده‌ای بر این میراث ساسانی گزارش شود بی گمان از فعالیت این معدن‌ها پیشگیری می‌شود» (خبرگزاری جمهوری اسلامی، ایرنا، 6/3/97 کد خبر 82926774).

معدن‌های شن و ماسه باید تعطیل شود

به باور کارشناسان و باستان‌شناسان فعالیت معدن‌های شن و ماسه نه در کوتاه مدت، بلکه در دراز مدت تاثیر بد خود را نشان خواهد داد و مایه ی نابودی میراث ساسانیان خواهد شد و باید هرچه زودتر از دنباله‌ی کار آن‌ها پیشگیری کرد.

در همین زمینه و پیشتر یک باستان‌شناس نیز، ضمن ابراز نگرانی از برپایی معدن‌های شن و ماسه در حریم کوهی و تاثیر بد آن بر روی سنگ نگاره‌های ساسانی به اَمرداد گفته بود: « سنگ نگاره‌های پدیدار شده در کوه بَرم‌دلک در یکی دو دهه‌ی گذشته به انگیزه‌ی عوامل طبیعی و گذشت زمان و رسیدگی نکردن دچار ترک و شکاف‌های ژرفی شده‌اند و انفجار در بالای کوه، بی گمان این ترک‌ها را افزایش خواهد داد.»

علی رضا جعفری زند در دنباله‌ی سخنانش افزوده بود: « محوطه‌ی باستانی برم دلک یکی از محوطه‌های ارزشمند و بی‌مانند (:منحصر به فرد) کشور و شهر شیراز است که شوربختانه (:متاسفانه) در گوشه‌ای رها شده و ناشناخته مانده است و آثار تاریخی ارزشمندی در پیرامون آن جای دارد. به گمان من، این محوطه یک کُلونی است از آثار تاریخی ارزشمند. به ویژه از دوره‌ی تاریخی آثار فراوانی داریم. حتا آثاری از دوره «باکون» در پیرامون محوطه شناسایی شده است. به هر روی انفجارها در حریم کوهی سنگ نگاره‌ها بسیار خطرناک است و گُسل‌ها و شکاف‌های میان سنگ نگاره‌ها به ویژه میان سنگ نگاره‌ی بهرام دوم و شاهپور یکم ساسانی را گسترش داده و بیشتر خواهد کرد و باید هر چه زودتر از دنباله‌ی کار معدن‌های شن و ماسه پیشگیری شود.»

دکتر جعفری زند در پایان گفته بود: « محوطه‌ی ارزشمند برم دلک باید زیر نظر کارشناسان میراث فرهنگی فضاسازی و ساماندهی شود تا پس از آن بتوانیم طرح‌های حفاظتی را در آن جا اجرا کنیم.»

نگرانی مقام رهبری از پدیده‌ی کوه‌خواری

برپایی معدن‌های شن و ماسه در کوه جدا از آسیب‌های وارده به آثار تاریخی، پدیده‌ای به نام کوه‌خواری را به دنبال خواهد داشت. پدیده‌ای که صدای مقام رهبری را نیز درآوده و در 17 اِسپندماه 1393 در دیدار با دست‌اندرکاران و مدیران سازمان حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی گفته بود: «پدیده ی زمین خواری و به تازگی کوه خواری و ساخت و ساز در بلندی‌ها (:ارتفاعات)، بسیار رنج آور و اندوه بار است و باید در قانون، این گونه کارها جُرم به شمار آید و افرادی که از آن بهره‌ی نادرست می‌برند، بدون هیچ چشم‌پوشی مورد پیگرد (:تعقیب) قضایی قرار گیرند و اگر در دستگاه‌ها کوتاهی انجام گیرد، باید با عوامل این کاستی هم به شدت برخورد شود.»

وضعیت اندوه‌بار محوطه ی باستانی برم دلک تا به اندازه‌ای است که صدای کمیسیون اصل 90 مجلس و به تازگی فریاد استاندار را هم در آورده است.

به گزارش اَمرداد، برم دلک، دیر زمانی است که فراموش شده است. کسی صدای ناله‌ها و فریادهای شاهان ساسانی را نمی‌شنود. یادگارهای ساسانیان با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند و من و تو را فرا می‌خوانند. میراث ساسانیان در برم‌دلک را امروز دریابیم، شاید فردا دیر باشد. نگذاریم هویت ملی و شناسنامه‌ی بالنده‌ی شهرستان شیراز برای همیشه از چهره‌ی تاریخ پاک شود. «برم دلک» را دریابیم …

در این گزارش به انگیزه‌ای که پیشتر به موضوع خشکسالی چشمه‌ی برم‌دلک پرداخته شده بود اشاره‌ای نشده است که خود داستانی ست پر درد و رنج. همچنین به موضوع کارخانه‌ی صنعتی در حریم درجه یک آن نیز پرداخته نشده است.

محوطه‌ی تاریخی-فرهنگی «بَرم دلک» در 8 کیلومتری خاور (:شرق) شیراز جای گرفته و نگاره‌های سه پادشاه ساسانی در سینه‌ی کوه تراشیده شده است. سنگ نگاره‌های ساسانی بَرم‌دلک با شماره‌ی 71 در 15 دی ماه 1310 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.

نگاره‌های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید:

با هربار انفجار در کوه و معدن شن و ماسه، لرزه بر اندام بی دفاع شهریاران ساسانی می افتد و فریادرسی هم نیست

برپایی پرورش زنبور در حریم درجه یک اثر و راه ورودی، بسیار شگفت انگیز است

ترک و درزهایی که هر روز رو به افزایش بوده و چهره بهرام دوم را مخدوش کرده است

چشمۀ هزاران ساله ای که بدلیل مدیریت ناکارآمد مسوولان یک دهه است که کامل خشک شده است

چهره شهبانوی ایرانی که با سنگ فرز می خواسته اند آن را جدا کنند و در حال حذف از صفحه روزگار 

در جای جای منطقه برم دلک، ولگردان لاستیک خودرو آتش زده اند که چهره ناخوشایند و زشتی را برجای گذاشته است

سنگ نگاره های ساسانی نامدار به برم دلک شیراز

شکستگی ای که به تازگی در روبروی نگاره بهرام دوم بوجود آمده است

شکستگی و آسیب های تازه در خورداد 97سنجیده شود با نگاره سال 96

صحنه ازدواج بهرام دوم ساسانی و آسیب های برگشت ناپذیر وارد شده بر آن

کارخانه صنعتی در حریم درجه یک سنگ نگاره های ساسانی برم دلک که بیش از 15 سال پیش با تخلف از قانون های میراث فرهنگی برپا شده و هم اینک چندسالی است تعطیل شده است

کوه خواری به بهانه های گوناگون از جمله مواردی است که مقام رهبری نیز به آن انتقاد کرده، ولی گویا گوش شنوایی نیست

لوله های آبی که غیرقانونی از کوه به پایین رد شده و از دلایل خشکی چشمه است

نگاره سال 96 از بهرام دوم که سالم بوده است

کوچکتر شاهپور یکم و نگاره بزرگتر بهرام دنگاره وم را نشان می دهد

ورودی محوطه برم دلک که نزدیک دوسال است شهرداری به بهانه پهن کردن جاده و ساماندهی با نخاله راه آن را بسته است!؟

فرتور از سیاوش آریا است.

0114