باکتری باسیل یرسینیا پستیس، عامل طاعون، از راه کک‌های آلوده از جوندگان وحشی که ریشه‌ی طبیعی این بیماری عفونی واگیردار و خطرناک‌اند، به جانوارن دیگر منتقل می‌شود. الکساندر یرسین پس از سال‌ها پژوهش، طاعون را در سال ۱۸۹۴م (1273ش) در انستیتو پاستور فرانسه کشف کرد. طاعون همچنان در برخی مناطق جهان هست و جان مردمان را به خطر می‌اندازد.
در درازای تاریخ سه دوره‌ی همه‌گیری جهانی طاعون رخ داده است. نخستین بار که به طاعون ژوستینین نامی شد، در سده‌ی ششم میلادی در امپراتوری بیزانس (قسطنطنیه) روی داد و در خاورمیانه، مدیترانه و اروپا گسترش یافت. دومین آن که به مرگ سیاه نامدار است در هند، چین و برخی مناطق روسیه آغاز شد و در سال 1347م (726ش) به اروپای غربی رسید، و همه‌گیری هنگ‌کنگ در سال 1855م (1234ش) که از استان یوننان چین آغاز شد سومین رخداد است. وجود باکتریِ عامل طاعون در سراسر جهان گزارش شده است، چنان‌که برخی از کانون‌های بومی این آفت هنوز در آسیای میانه، عربستان غربی، خاورمیانه، به ویژه در کردستان ایران، آفریقای مرکزی و جنوبی و شمال غربی هند فعال است.
طاعون از کهن‌ترین بیماری‌های عفونی در ایران است که در طول تاریخ اثرات ویرانگری بر جمعیتش داشته است. دربارهی همه‌گیری‌های گذشته در جاهای گوناگون مختلف جهان، به‌ویژه ایران، چیزهای بسیاری هست که باید درباره‌شان بیشتر بدانیم.
پیشینه‌های تاریخی نشان می‌دهد که طاعون از سده‌ها پیش در ایران فعال بوده است، ولی داده‌های اندک، مستندات نامعتبر، اشکال در طبقه‌بندی طاعون در زمره‌ی بیماری‌های عفونی دیگر مانند وبا و نیز تأثیرش در پویایی اجتماعی مانع از موشکافی گسترش این بیماری در درازای زمان شده است.
در درازای تاریخ ایران همه‌گیری طاعون بارها روی داده است، اما زمان و توصیف چگونگی گسترش آن چندان دقیق نیست. از عوامل گسترش پرشتاب طاعون با میزان بالای مرگ‌ومیر می‌توان به مواردی چون پراکندگی مراکز درمانی، ضعف سیستم بهداشت عمومی، نبود قرنطینه‌ی مؤثر، شستن مرده در رودخانه‌ها و بردن اجساد به مکان‌های مقدس مانند مشهد، قم، نجف و کربلا برای دفن اشاره کرد.
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاری‌ست با عنوان «طاعون و نقش تاریخی آن در تاریخ ایران»، به قلم عبدالرزاق هاشمی شهرکی، الیزابت کارنیل، احسان مصطفوی و با ترجمه‌ی عزیزرحمان هروی که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این گزارش را در رویه‌ی ششم (تاریخ و باستان‌شناسی) امرداد شماره ۴۴۵ بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی ۴۴۵ از دوشنبه ۲۹ شهریورماه ۱۴۰۰ خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان قرار گرفته است.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
