کارشناسان بازار تبریز را یکی از ارزشمندترین بازارهای سرپوشیده ی پهنه ی ایران و قاره ی آسیا میدانند. این بازار با پهنای نزدیک به یک کیلومتر مربع، بزرگ ترین بازار سرپوشیدهی جهان است. بازار تبریز در سی و چهارمین نشست کمیتهی اجلاس جهانی در اَمرداد ماه سال 1389 برابر با 2010 میلادی به ثبت سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی یونسکو رسیده است.
به گزارش اَمرداد، بازار تبریز از بازارچه ها، راهروها (:دالان)، تیمچه، سرا و کاروانسراهای بیشماری تشکیل شده است. پیشتر به انگیزهی جایگیری شهر تبریز بر سر چهارراه جادهی شاهی (به نادرستی ابریشم گویند) و گذر روزانهی کاروانها از کشورهای گوناگون آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است. بازار بزرگ تبریز نزدیک سه سده پیش و پس از رویداد زمین لرزهی تاریخی در سال 1193 مَهی (:قمری) به وسیلهی «نجف خان دنبلی» فرمانروای وقت تبریز بازسازی شده است. تاریخ ساخت این مجموعه به درستی روشن نیست، ولی بسیاری از جهانگردانی که از سدهی چهارم مَهی تا روزگار قاجاریه از این بازار بازدید کردهاند، دربارهی آن آگاهیهایی ارایه دادهاند. همچنین برخی از پژوهشگران بنای نخستین آن را وابسته به روزگار سلجوقی میدانند. اما آن چه آشکار و مهم بوده، این است که بسیاری از گردشگران و جهانگردان همانند ابن بطوطه، مارکوپولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، ژان شاردن، اوژن فلاندن، جان کارت رایت، جملی کاردی، کلاویخو، رابرت گرنت واتسن، حمدالله مستوفی و مَقدسی از آبادانی و شکوه بازار تبریز سخن گفته و آن را ستایش کردهاند. بازار جهانی تبریز با داشتن نزدیک 5500 باب حُجره و فروشگاه، 35 باب سرا، 25 باب تیمچه، 30 باب مسجد، 20 باب راسته و راسته بازار، 11 باب راهرو، 5 باب گرمابه (:حمام) و 12 باب مدرسه و 40 گونه پیشه (:شغل) به عنوان بُنیادینترین مرکز داد و ستد مردم تبریز و ایران شناخته میشود.
اما با همهی این ویژگی و ارزشهای بازار تبریز و ثبت جهانی آن، بخش هایی از این مجموعه با چالشهای جدی رو به رو است. در سقف و کنارهی دیوارههای بخش راسته بازار نو (کنار تیمچهی مظفریه) که در روزگار قاجاریه بازآرایی (:مرمت) و بازسازی شده است، نَم و رطوبت فراوانی رِخنه (:نفوذ) کرده و آن را مورد تهدید جای داده است. بر اثر این نَم، بخشهایی از آجرهای سقف شوره زده و چهرهی زشت و زنندهای را برجای گذاشته است. و به باور کارشناسان باید هر چه زودتر آسیبشناسی شده و مورد بازآرایی و بِهسازی اضطراری جای گیرد. با این همه، کوششهای ما برای هماهنگی و پیوند با مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان آذربایجان شرقی به نتیجهای نرسید و تا زمان نگارش این گزارش تلفنهای ما بیپاسخ ماند! از سویی، با نگرش به نزدیک شدن فصل پاییز و سرما که شهر تبریز را با بارشهای فراوان باران و برف رو به رو میکند، بایسته (:ضروری) است که هر چه زودتر این چالش آسیبشناسی و بر طرف شود. وگرنه در آیندهای نه چندان دور باید بهای سنگینی را برای آن پرداخت.
به گزارش اَمرداد، از ویژگیهای بازار جهانی تبریز این است که بیشتر تیمچهها و سراهای بازار دارای سه اَشکوبه (:طبقه) است و اَشکوب زیرین ویژه انبار کالا ، اَشکوب دوم تجارت خانه و جایگاه کار و اَشکوب سوم برای آسایش طراحی شده است. راستههای اصلی به وسیلهی راستههای فرعی به هم چسبیده شده اند و در فضاهای میان آنها تیمچهها و سراها برپا شده است. بُرشگاه (:تقاطع) راستهها در سه راهیها و چهار راهیها را تاقهای آجری گنبدی پوشانده است که بزرگترین گنبد بازار، گنبد تیمچه امیر و زیباترین نمونه مِهرازی(:معماری) آن، تیمچه مظفریه است. همچنین پروژه ی نوسازی بازار تبریز به عنوان یکی از 5 طرح برگزیدهی هیات داوران «جایزه معماری آقا خان» در سال 2013 میلادی شد. پاداش به سازمان میراث فرهنگی ایران، دفتر آذربایجان شرقی به عنوان اجرا کننده این طرح داده شد و محمد بهشتی، مشاور فَرنشین (:رییس) سازمان میراث فرهنگی از سوی ایران این پاداش را دریافت کرد.
نم و رطوبت به جان راسته بازار تبریز افتاد.
برای پیشگیری از نم و رطوبت در بازار جهانی تبریز باید هرچه زودتر اقدامات مرمتی انجام شود
عکس از سیاوش آریا است.
6744
