این روزها جانمایی سنگنوشتهی تاریخی یکی از پلهای همدان در کنار چشمه سرویس بهداشتی خبر ساز شده است. میراث از این کار ابراز ناآگاهی میکنند و دوستداران میراث آنرا کجسلیقگی میدانند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مدتی است وضعیت سرویسهای بهداشتی بینراهی در فضای مجازی خبرساز شده و یکی از آنها که سنگنوشتهای تاریخی را در خود جای داده است. نگهداری این سنگنوشتهی تاریخی در شیشه و آنهم کنار چشمه سرویس بهداشتی بحثهای بسیاری به دنبال داشته است.
گفته میشود، شهرداری همدان در پی ساخت دستشویی در دهانهی پل معروف به پهلوانها در خیابان تختی به سنگنوشتهای دستیافته که تاریخ و هویت این بخش از شهر همدان را بازگو میکند. مسوولان شهری بدون جابهجا کردن سنگنوشته سعی کردند با طراحی ویترینی برای آنرا همانجا نگهدارند اما در اوج کج سلیقگی، یکی از چشمههای سرویس بهداشتی در کنار این سنگنوشتهی ساخته شده است.
آیا جای نگهداری این سنگنوشتهی که تاریخ یکی از پلهای کهن همدان را بازگو میکند، در همین مکان است؟ آیا ساخت دستشویی و سرویس بهداشتی در این محوطه بدونمانع است؟ عرصه و حریم این اثر کجاست؟ آیا مراتب حفظ و مرمت و ثبت ملی این اثر تاریخی از سوی میراث فرهنگی همدان آغاز شده است؟ علی مالمیر، مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان، در پاسخ به پرسشها ایلنا، در آغاز از اقدام شهرداری همدان اظهار ناآگاهی کرد و گفت: این موضوع از سوی کارشناسان این اداره کل در دست بررسی است. البته شهرداری برای انجام این کار هیچ پروانهای (:مجوزی) از میراث نداشته است و ما از این کار ناآگاه هستیم. مدتی است که از این موضوع آگاهی یافتیم و درحال بررسی آن هستیم.
صاحب محمدیان منصور معمار، استادیار دانشگاه همدان، دربارهی تاریخچهی پلهای کهن همدان گفت: از میان شهر و بافت تاریخی همدان دو رودخانه مهم گذر میکنند؛ رودخانهی گنجنامه و آلوسگرد که از بلندیهای الوند سرچشمه میگیرند. رودخانه آلوسگرد نامی اشکانی دارد و تاریخی درازدامن بر آن گذشته است.
او ادامه داد: در سال ۱۳۰۷ با آغاز طرح خیابانکشی تازهی همدان، میدان اصلی همدان در کنار رودخانه الوسجرد جای گرفت. خیابانهای بوعلی و تختی از روی این رودخانه رد میشدند از اینرو برای اجرای طرح یادشده، پلهایی روی رودخانه ساخته شد. پلی که روی رودخانه تختی زدند نام ویژهای نداشت اما در کنار آن پل پهلوانان کمی پایینتر از خیابان تختی بود و بهدست پهلوانی به نام قیس ساخته شده بود و پل پیادهراه بود. این پل، کهنتر از پل خیابان تختی است و شاید ساخت آن را بتوان به دورهی قاجار نسبت داد. البته در این محدوده برپایهی اسناد تاریخی نزدیک ۴ پل جای داشت که هرکدام داستانهای ویژهی خود را دارند و میتوانند تبدیل به مسیری برای توسعه گردشگری شوند. برای نمونه، برپایهی آنچه در کتاب «نام جاهای همدان» آمده؛ پهلوان قیس، نامزدی به نام ویس داشته که روزی در محله هفت لانجین به دورن آب میافتد و قیس برای نجات او خود را به آب میاندازد اما در پایان آب هردو را میبرد و در جایی که سپسها به پل قیس آوازه یافت، غرق شدند. این پل کمی پایینتر از پل پهلوانان جای دارد. هر دو در آنجا به خاک سپرده شدند. این منطقه داستانهای بسیاری دارد اما تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است.
به گفته این استاد دانشگاه، امروزه نه تنها به پلهای تاریخی این منطقه و حفظ و زندهسازی (:احیای) آن توجه نمیشود بلکه با سرپوشیده کردن رودخانه الوسجرد هویت این منطقه به فراموشی سپرده شده است. اکنون در این بخش فاضلاب جریان دارد و رودخانه دیده نمیشود از این رو گویا اینگونه احساس شده که دیگر نیازی به باززندهسازی پلها نیست و آنها را از میان بردند. بهتازگی دستشویی زیر یکی از این پلها ساخته شده و از سنگنوشتهای که تاریخ پل را بازگو میکند رونمایی شده است.
او با پافشاری برآنکه نیازی نیست که حتما رودخانه جریان داشته باشد تا مسوولان پلها را زندهسازی کنند، گفت: همهی اینها بخشی از تاریخ همدان هستند و میتوان با برنامهای درست راهی تعریف کرد که مردم از زیر پلها رد شوند و در جریان تاریخ آن قرار گیرند. اما اکنون زیر پلها پوشیده شده است.
محمدیان منصور یادآوری کرد: سنگنوشتهی بهدست آمده تاریخ دورهی پهلوی یکم را نشان میدهد. البته ممکن است دیگر پلها نیز سنگنوشتههایی داشته باشند که اکنون با پر شدن زیر و بخشهایی از آنها، ناپیدا شدهاند. اکنون ساخت این سرویس بهداشتی این سنگنوشته را نمایان ساخته و نمیدانیم دیگر پلها نیز سنگنوشته داشتهاند یا نه و اینکه سرنوشت آنها چه شده است. اکنون نیز زمان ساخت سرویس بهداشتی این سنگنوشته پیدا شده است. البته شاید سنگنوشتهی یادشده که در بالای قوس پل قرار داشته، پس از پیدا شدن به این مکان از سرویس بهداشتی آورده شده باشد.
او دربارهی این نکته که اگر سنگنوشته پیدا شده و سپس به این بخش از سرویس بهداشتی آورده شده، نشان از کجسلیقگی مسوولان دارد، گفت: کجسلیقگی بزرگتر آنجاست که چرا باید زیر پل، سرویس بهداشتی ساخته شود؟ آیا در هیچ بخشی از شهر امکان ساخت سرویس بهداشتی وجود نداشت که در این مکان سرویس بهداشتی ساخته شده است؟ این پل تاریخی است و میتواند تبدیل به مکانی برای رفتوآمد مردم دو محله شود. البته در آغاز دوره پهلوی رودخانه جریان داشت و از پل استفاده میشد اما پس از آنکه روی رودخانه پوشانده شده است دیگر همانند گذشته از این پل استفاده نشده است.
این استاد دانشگاه افزود: شاید بگویند که از آنجا که رودخانه تبدیل به پساب (:فاضلاب) شده دیگر امکان زندهسازی آن وجود ندارد اما پل را میشود زندهسازی کرد. با انجام نورپردازی مناسب میتوان شرایطی برای حضور گردشگران و مردم محلهها ایجاد کرد.
حسین زندی، کنشگر و دوستدار میراثفرهنگی همدان، نیز در اینباره به ایلنا گفت: در گذشته ۸ رودخانه از همدان میگذشت که یکی از آنها الوسجرد است که از دل شهر گذر میکند. اکنون خیابان تختی یا همان سیروس قدیم از روی این رودخانه رد شده است. در این میان پلهای بسیاری روی این رودخانه ساخته شده بود که بیشتر دارای سنگنوشته بودند. اما نزدیک به نیم سده پیش همهی رودخانههای همدان که روی آنها پل میگذشت، پوشانده شده و تبدیل به مسیر پساب شده است.
او ادامه داد: شهرداری زمانی که تصمیم به ساخت سرویس بهداشتی میگیرد، با تراشیدن بخشهای زیرین پلی که خیابان تختی از آن گذر میکند، با سنگنوشتهای تاریخی روبهرو میشود که اکنون شاهد آن هستیم که در کنار چشمهی سرویس بهداشتی جای دارد. گمان میرود این پل از آنِ دورهی پهلوی یکم و سالهای ۱۳۲۹ باشد.
زندی یادآوری کرد: شوربختانه ویرانیهایی که در حوزهی میراث صورت میگیرد و پوشاندن آثار در دهههای گذشته بسیار دیده شده، چنانکه شماری یخچال تاریخی در شهر همدان بود که محوطه آنها رانیز میدانیم اما بر اثر ساخت و سازها روی آنها با خاک پوشانده شده است. حتا «حمام چاله» نیز رویش پوشیده شد. این گرمابه زیر زمین بوده از اینرو به حمام چاله نامور است و در کنار باباطاهر جای داشت اما در دههی ۶۰ با لودر رویش خاک میریزند و گنبدهایش را ویران میکنند و سراسر زیر خاک میرود. این گرمابه با ۶۰۰ سال دیرینگی اکنون زیر خاک جای دارد و با آنکه بارها خواستار زندهسازی آن شدهایم، همچنان به این خواسته دوستداران میراث پاسخ داده نشده است.
یک پاسخ
سلام دوستان
در باب اینکه آبریز توالت را نمی توان چشمه نامید، انتقادی دوستان و روشنگرانه کرده بودم که گویا کسی خوشش نیامد و حذف شد.
و اینک سخن من: اینجا سخن از خوش آمدن یا نیامدن نباید در کار باشد. اینجا سخن از دانش و روشنگری است. که گر نیک بنگری، در نهایت به سود حقیقت و همگان است. هرگز از حقیقت مترس، زیرا هر چقدر تلخ هم که باشد، آموزنده است و در نهایت به سود تو نیز.
کوتاه: نمی توان آبریز توالت را چشمه نامید. چشمه ای که در چشم بن دارد. چشمه ای که مردمان با عشق از زلال آن می نوشند. در کوهستان و ییلاق دیده ام کف دو دست را بر زمین تکیه می دهند و از جام چشمه ی زیبای مستی آور با عشق و سیراسیر می نوشند.