«منظر فرهنگی ماسوله» با مخالفت ایکوموس، رای یونسکو را برای ثبت جهانی نگرفت و برگشت خورد و فرصت دیگری به ایران داده شد تا پس از رفع نواقص، این پرونده بازبینی شود.
چهلوپنجمین نشست کمیتهی میراث جهانی یونسکو در شهر ریاض عربستان درحالی برگزار شده که ۵۰ پرونده میراث تاریخی و طبیعی درحال بررسی است و ایران که با سه پرونده در آن حضور دارد، توانست ۵۴ کاروانسرای تاریخی با دیرینگیای از ساسانی تا قاجار را در چهارچوب یک پرونده به فهرست میراث جهانی یونسکو بیفزاید و پرونده نفسگیر و پربحث منظر فرهنگی ماسوله برای اصلاح ایرادها و بازبینی بازگردانده شد.
به گزارش ایسنا، به جز کاروانسراها، ایران دو پرونده «الحاق جنگلهای دیزمار به جنگلهای هیرکانی» و «منظر فرهنگی ماسوله» را در نشست ریاض یونسکو ارایه کرده بود که به پیشنهاد یونسکو قرار شد جنگل دیزمار در قالب پرونده ارسباران به یونسکو ارایه شود و پروندهی پرچالش «منظر فرهنگی ماسوله» نیز با ایرادهای زیاد نماینده ایکوموس روبهرو شد و گفته شد مدارک و مستندات کافی روی پرونده وجود ندارد و در نتیجه نظر ایکوموس بر این بود که این پرونده در کمیته میراث جهانی یونسکو پذیرفته نشود و درخواست دیفر (رفع ایرادهای پرونده و بررسی در نشستهای سالهای بعد) و ریفر (رفع ایراد جزیی و بررسی بدون نوبت) کرد و در پاسخ به دفاعیات گفت که فرصتی برای بازبینی پرونده نیست.
با این وجود نمایندگان کشورهای عمان، امارات، روسیه، عربستان و نیجریه در دفاع از این پرونده درخواست تجدیدنظر ایکوموس را داشتند. توجه بیشتر نمایندگان این کشورها بر ساختار تاریخی ـ اسلامی ماسوله بود.
همچنین نمایندهی ژاپن با وجود نظر مثبت روی جذابیتهای گردشگری ماسوله، ایرادهایی را هم به این پرونده وارد کرد و اشاره داشت که بحثهای بسیاری میان ایران و ایکوموس دربارهی این پرونده وجود داشته است. در اینباره نماینده روسیه در یونسکو یادآور شد ایرادهای ایکوموس بیشتر به دوران کرونا و محدود بودن ارتباطات برمیگردد که تردیدهایی را در محتوا ایجاد کرده بود. سرانجام، نمایندگان کشورهایی از جمله یونان، هند، ایتالیا، آرژانتین و تایلند نیز همچون ژاپن پافشاری کردند لازم است روی این پرونده تأمل بیشتری شود و پروند دیفر (رفع نواقص و تکمیل پرونده برای نشستهای بعدی یونسکو) شود تا مدارک و مستندات آن تکمیل شود.
رسول وطندوست، نماینده میراث فرهنگی ایران در یونسکو ـ در دفاع از این پرونده گفت: ایران مدارک بسیاری فرستاده است. متوجه شدیم ایکوموس نسبت به مدیریت و حفاظت ماسوله رضایت دارد. او همچنین از ایکوموس دعوت کرد به ایران و ماسوله سفر کند و مدارک و مستندات را از نزدیک ببیند.
توضیح کارشناسان میراث فرهنگی باشنده در نشست یونسکو این است که «پروندهی منظر فرهنگی ماسوله» از «عدم ثبت» به «دیفر» تبدیل شد؛ یعنی ایران میتواند دوباره پرونده را برای ثبت جهانی ارسال کند.
بهگفتهی این کارشناسان، «موضوع حفظ سهمیه ایران درباره ارسال دوباره پرونده منظر فرهنگی ماسوله بدون در نظرگیری محدودیتهای سهمیهای یونسکو، در جلسهای دیگر با حضور ایران و هیاتی منتخب از کمیته میراث جهانی تصمیمگیری میشود.»
منظر فرهنگی ماسوله از سال ٢٠٠٧ میلادی در «فهرست در انتظار» میراث جهانی یونسکو جای داشت و به زعم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، از دید حفاظتی و مدیریتی از شرایط درخور پذیرشی برای نامزدی ثبت در فهرست میراث جهانی برخوردار بود، از همینرو پرونده پیشنهادی «منظر فرهنگی ماسوله» بنا بر دیدگاه مشورتی و مصوبه شورای ملی ثبت آثار در سال ۱۴۰۰ به دبیرخانهی مرکز میراث جهانی یونسکو فرستاده شد تا در نشست ۲۰۲۳ بررسی شود.
ارزیابی میدانی پروندهی ماسوله از سوی شورای جهانی بافتها و سازههای تاریخی (ایکوموس) در تابستان ۱۴۰۱ از سوی کارشناس اعزامی یونسکو انجام شد. گزارش ارزیاب یونسکو نیز دارای جنبههای مثبت بود. نعیمه بنکاری، ارزیاب یونسکو که در مهرماه ۱۴۰۱ به ایران آمده بود، پس از بررسی ماسوله، گفته بود: «ماسوله ارزشهای زیاد و خوبی از نظر معماری و در کنار آن وجه انسانی دارد که قابل توجه است.» او همچنین اظهار کرده بود: «قبل از اینکه ایکوموس پرونده ماسوله را به من بدهد، هیچ شناختی درباره آن نداشتم و با مطالعه این پرونده به آن علاقهمند شدم و با آمدنم به ایران و دیدن این شهر از نزدیک متوجه شدم که فقط جلد کتاب را خواندهام و صفحات جدیدی از ماسوله را کشف کردم و در ذهنم ثبت شد.»
با این وجود، در شهریورماه ۱۴۰۲، چند هفته پیش از آغاز چهلو پنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض عربستان، گزارشی منسوب به شورای جهانی بافتها و بناهای تاریخی (ایکوموس)، بازوی مشورتی یونسکو در پروندههای ثبت جهانی میراث فرهنگی منتشر شد که نوشته بود: «ماسوله ظرفیت ثبت جهانی دارد، اما پرونده تدوینشده آن که سال ۲۰۲۱ به یونسکو تحویل داده شد، حاوی ایرادات اساسی است و به همین دلیل ایکوموس درخواست رد پرونده ثبت جهانی ماسوله را دارد.»
اما پاسخ مدیرکل پیشین ثبت آثار و حفظ و احیا میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که در تهیه پرونده منظر فرهنگی ماسوله نیز نقش داشته و هماینک در نشست یونسکو حضور دارد، به نظر یونسکو این بود که «شائبههای مطرحشده درباره نظر ایکوموس راجع به پرونده ماسوله، به ابهاماتی برمیگردد که ایکوموس علیالظاهر بهدلیل نبود امکان ارتباط کامل با کارشناسان تهیهکنندهی پرونده، وارد کرده است. بدیهی است این موضوع نگرانیهایی را برای طرح موضوع ثبت جهانی ماسوله در کمیته میراث جهانی فراهم میکرد، از اینرو در ماه گذشته، هیاتی از کارشناسان متخصص در حوزه ثبت جهانی از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به یونسکو اعزام شدند و رایزنیهای لازم در راستای بازتبیین ارزشهای منظر فرهنگی ماسوله و رفع ابهامات مطرحشده با اعضای کمیته میراث جهانی به انجام رسید.»
