وقت است به خویش آییم !

فراگیری جهانی ویروس کرونا نه تنها زندگی امروز ما را دچار بحرانی بیم‌آور کرده بلکه نگرانی‌هایی را نیز درباره‌ی آینده انسان پدید آورده است. کمتر روز و ساعتی است که از خود نپرسیم این بیماری چه زمانی پایان می‌گیرد و چه اثری بر زندگی ما خواهد گذاشت؟
ویروس کرونا که برخی آن‌را دشمن انسان و دوست طبیعت خوانده‌اند، سبب شده است که شهرهای آلوده‌ی جهان از خودروها و آلاینده‌ها خالی شود و جهان نفسی تازه کند. کاهش فعالیت کارخانه‌ها و حمل‌و نقل‌های عمومی مانند پرواز هواپیماها، حرکت کشتی‌ها و قطارها همه و همه به کاهش ناگهانی منواکسید و دی‌اکسید کربن انجامیده‌اند. حتا گفته شده آمار مرگ‌و‌میر کودکان و سالمندان در چین که هرساله بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دادند در پی کاهش آلودگی هوا، کاهش یافته است.
اکنون که طبیعت خواسته یا ناخواسته دست به‌کار نجات خود شده است، پرسش اینجاست که آیا انسانِ پس از کرونا از این تجربه‌ بهره خواهد برد و به بازیابی طبیعت دل خواهد داد؟ یا پس از گذر از این بحران برای جبران زیان‌های اقتصادی بی‌پرواتر از پیش بلای جان طبیعت خواهد شد؟

جهان پس از کرونا چگونه جهانی خواهد بود؟ جهانی سرشار از همدلی انسان و طبیعت یا جهانی …!

این پرسش‌ها و پرسش‌های دیگری از این گونه، ذهن ما را رها نمی‌کند. کارشناسان می‌کوشند پاسخی علمی برای این پرسش‌ها بیایند و ما را در رودررویی با آینده یاری کنند. اما دشواری اینجاست که ویروس کرونا چندان شناخته شده نیست و تاکنون دانش انسانی راه بی‌ چون و چرایی برای از میان بردن این بیماری نیافته است.
خبرگزاری ایرنا در گفت‌و‌گویی با محمد یزدی، استاد دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، کوشیده است روزنه‌ای برای شناخت آینده بگشاید و به برخی از آن پرسش‌ها، در آن اندازه که دانش انسان می‌تواند دریابد، پاسخ دهد. این استاد دانشگاه در آغاز به این نکته اشاره کرده است که: «اگرچه هنوز در آغاز راه هستیم و امکان ارزیابی دقیق از پیامدهای بعدی کرونا بر محیط زیست وجود ندارد، اما اگر فراگیری و ماندگاری این ویروس طولانی‌تر شود، بطور قطع اثرات عمیقی نه تنها بر محیط زیست انسانی خواهد گذاشت بلکه محیط زیست طبیعی را هم بی‌نصیب نخواهد کرد».

زیست بوم ما با چالش روبه‌روست
پرسشی که در آغاز پیش می‌آید این است که ویروس کرونا چه اثری بر زیست بوم ما می‌گذارد؟ یزدی گفت: «از نظر محیط زیستی پدیده‌ی بیماری‌های فراگیر جزو گروه مخاطرات طبیعی محیط زیستی مثل سیل، زلزله و نظایر آن طبقه بندی می شوند. بیماری‌های فراگیر نه تنها مستقیم جان انسان‌ها را تهدید می‌کند، بلکه کل زیست بوم (اکوسیستم) را با چالش روبه‌رو می‌کند. اصل اول زیست‌بوم آن است که هر عملی در طبیعت عکس العملی دارد. اصل دوم می‌گوید هیچ موجودی در طبیعت از بین نمی‌رود بلکه از حالتی به حالت دیگر در می‌آید. بحران کرونا درستی این دو قانون را نشان داد که دخالت بیش از حد بشر در طبیعت و رفتار غیر طبیعی آن، مثل خوردن حیواناتی مثل خفاش، چه فاجعه‌ی بزرگی برای بشر درست می‌کند. به هرحال این پدیده نه تنها امنیت بهداشتی و محیط زیستی کشورها را مورد تهدید قرار داده بلکه حیات بشریت را در خطر قرار داده است».
باید چاره‌ای برای زباله‌ها و آلاینده‌های بیمارستانی اندیشید
استفاده‌ی بی‌رویه از مواد شوینده، فراوانی زباله‌های بیمارستانی در زمان‌های گسترش بیماری و نمونه‌هایی از این دست، نگرانی‌هایی را دامن زده است. آیا این آلاینده‌ها، بیماری را افزایش می‌دهد؟ این استاد دانشگاه گفت: «یکی از معضلات این پدیده افزایش مصرف آب و مواد شوینده است. استفاده بی‌رویه از آب موجب تولید فاضلاب بیشتر می‌شود. افزایش فاضلاب باعث تهدید بیشتر منابع آب زیرزمینی و کاهش منابع آب آشامیدنی نیز خواهد شد. یکی از مشکلات دیگر عدم توجه برخی مراکز به پروتکل‌های جمع‌آوری، ضد‌عفونی و امحای زباله‌های پزشکی و بیمارستانی به واسطه‌ی ماهیت آلوده کننده و غیر بهداشتی آن است. عدم توجه به تجمیع زباله‌های عفونی و خانگی ممکن است زمینه‌ساز بروز موج دوم همه‌گیری این بیماری شود».

سویه‌های مثبت ویروس کرونا
این استاد دانشگاه به سویه‌های مثبت ویروس کرونا نیز اشاره کرد و گفت: «بخش محیط زیست از بحران کرونا در بخشی از زمینه‌ها سودمند نیز شده است. اولا مدیران ارشد و مردم عامه همه متوجه شدند که رعایت قوانین طبیعی و زیست‌بومی چقدر مهم است. هر رفتار غیر طبیعی در زیست بوم مثل خوردن غیر منطقی و غیر طبیعی و غیر شرعی حیواناتی مثل خفاش می‌تواند چه فاجعه بزرگی برای نسل بشری درست کند.
از سوی دیگر، فراگیری جهانی بحران کرونا، کاهش چشمگیر فعالیت‌های صنعتی، ممنوعیت سفر و قرنطینه‌های خانگی و اجتماعی، محدودیت عبور و مرور در سراسر جهان، تاثیرات مثبتی نیز بر محیط زیست گذاشته است. سطح آلودگی هوا در برخی شهرها و مناطق کاهش چشمگیری نشان داده است چرا که ویروس کرونا باعث شده سفرهای مدام مردم برای حضور در محل کار و همین طور سفرهای خارجی متوقف شود».
یزدی ادامه داد: «مطالعات اولیه نشان داده گاز مونواکسید کربن که عمدتا توسط اتومبیل‌ها تولید می‌شود، در مقایسه با سال ۲۰۱۹ تقریبا ۵۰ درصد کاهش یافته است. از طرفی تولید گاز دی‌اکسید کربن که از طریق گرم کردن کره زمین در تغییرات آب وهوایی سهم دارد، نیز در روزهای اخیر کاهش یافته است. مثلا ماهواره سنتینل- ۵ متعلق به آژانس فضایی اروپا، نشان می‌دهد که لایه آلودگی هوا بویژه ترکیبات گازهای دی‌اکسید نیتروژن بر فراز ایتالیا کاهش یافته است. به همین دلیل احتمالا یک چهارم یا بیشتر تولید گاز دی اکسید کربن در این کشور حذف شده است. همچنین سطح میانگین دی اکسید نیتروژن که ارتباط تنگاتنگی با مصرف سوخت‌های فسیلی دارد، در هفته پس از سال نوی چینی، امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۳۶ درصد کمتر بوده است».
جهانی دگرگون پیش روی ماست
این گفت‌و‌گو و سخنان دیگری که کارشناسان می‌گویند، ما را متوجه این نکته می‌سازد که بی گمان جهانی که پس از این پیش‌روی ماست، با آن چه تاکنون تجربه کرده‌ایم، دگرگون خواهد بود. این نکته نباید نگران کننده باشد. چون دستِ‌کم سبب هوشیاری ما خواهد شد تا بیشتر نگران و مراقب زیست بوم خود باشیم و از آسیب زدن به آن پرهیز کنیم. اکنون زمان آن رسیده است که دریابیم پایداری انسان بستگی به پاسداشت زمین دارد.