امروز آبان ایزد از ماه تیر سال 3758 زرتشتی، شنبه هفتم تیرماه 1399 خورشیدی، 27 ژوئن 2020 میلادی
تیرماه 1214 خورشیدی فرجامی ناگوار را برای قائم‌مقام فراهانی رقم زد. با بدگویی‌های دشمنان، شاه وقت به کشتن وی برانگیخته شد. سرانجام سیدالوزرا قائم‌مقام فراهانی در شاه‌عبدالعظیم آرمید.
نیای او در زمان صفویه و زندیه به خدمات مهم دولتی اشتغال داشتند. خود نیز فرزند میرزاعیسی مشهور به «میرزا بزرگ» از نامی‌ترین وزرا و سیاستمداران دوره‌ی قاجار بود. سال 1156 خورشیدی زاده شد ودوران مقدماتی تحصیلی را در فراهان و تهران گذرانید. در سال 1189 که برادر بزرگش میرزاحسن وزیر عباس میرزا در آذربایجان درگذشت پدرش (میرزا بزرگ) او را به تبریز فراخواند و به جای برادرش گماشـــت و خود نیز گوشه‌نشین شد. پس از مرگ میرزابزرگ در سال 1200 تمام سمت‌های وی به شوند سیدالوزرایی بـــــه میرزا ابوالقاسم واگذار شد و بسیاری از نامه‌ها و احکام نایب السلطنه را به خط و انشای زیبای خود می‌نگاشت ولی به شوند بدگویی بداندیشان از کار بر کنار شد. در سال 1204 در پی جنگ‌های روس و ایران و وضع وخیم آذربایجان دوباره وی فراخوانده شد ولی او را به دوستی با روسیه تزار بزه‌ور (:متهم) کرده و به مشهد راندند. پس از شکست ایران و اشغال تبریز دوباره فتحعلی شاه با پوزش خواستن وی را به کار فراخواند، میرزا ابوالقاسم کار سازش با روس‌ها را به نحو دلخواه به انجام رساند و تا سال 1211 در تبریز به سروسامان دادن به امور لشکری و کشوری پرداخت. در همین زمان به همراه عباس میرزا و پسرش محمدمیرزا مأمور محاصره هرات شــد، عباس میرزا که به علت بیماری در مشهد استراحت می‌کرد پس از اینکه خبر مرگش به قائم مقام رسید وی بایسته را در آن دید که با هراتیان آشتی کند. در صفر 1250 ق به همراه محمدمیرزا به تهران آمد و جشن ولیعهدی وی را برپا کرد. چند ماه بعد فتحعلی شاه قاجار در اصفهان درگذشت و قائم مقام محمدمیرزا را به جای فتحعلی شــــــــاه در تبریز بر تخت سلطنت نشاند و به اتفاق روانه پایتخت شدند و خود نیز به سامان‌دهی امور مملکت کوشید. دشمنان قائم‌مقام در این مدت ساکت ننشستند و پیش محمدشاه با بیان بدگویی‌ها و تهمت‌ها وی را به کشتن قائم مقام برانگیختند تا در تاریخ 1214 قائم مقام را به کاخ سلطنتی خواند و پس از چند روز پیکر وی را مخفیانه از کاخ خارج کردند و به مزار شاه عبدالعظیم منتقل و در کنار شیخ ابوالفتوح رازی بــــــــــــــه خاک سپردند. قائم مقام شکسته تحریری دلنشینی داشت اتصالات پیچیده شکسته را در نامه نگاری‌ها برابرسازی و به نستعلیق نزدیک کرد، افزون‌بر خوشنویسی مردی ادیب و دانشمند بود و حافظه قوی و ذهنی خلاق داشت فصاحت و بلاغت او در پهنه‌ی سخندانی بی‌مانند و کتاب منشآتش موجب بالیدن و نازیدن ادب فارسی است. نثر مصنـــــــــوع و آهنگین او با زبان شعر همراه و پیوسته است و هر صاحب ذوقی را شیفته خود می‌کند.
آبان‌روز است روز آبان
خرم گردان به آب رز جان
دهمین روز ماه در گاه شمار مزدیسنی آبان_ایزد نام دارد. نام ماه هشتم از سال خورشیدی و نام روز دهم، از هر ماه زرتشتی را آبان می‌نامند.
در اوستا آپ در پارسی باستان آپی و در فارسی آب گفته می‌شود. در اوستا بارها “آپ” به چم فرشته‌ی نگهبان آب، گفته شده و همه جا جمع آمده است.
آبان نام پارسی شده‌ی ایزد آب‌ها یا آناهیتا است. در اوستا (اردی‌ویسور آناهیتا) به چم رودخانه‌ی نیرومند بی‌آلودگی نامیده شده است. آناهیتا که کوتاه شده این نام اوستایی است، نام الهه‌‌ی نماینده بر این آب‌های روان بوده و یَشتی که در اوستا به مناسبت این الهه سروده شده آبان یشت نام دارد.
آب یکی از آخشیج‌های چهارگانه و بسیار گرامی در نزد ایرانیان بوده و نیاکان ما ستایش ویژه‌ای برای آب داشته‌اند، بهگونهای که آتشکده‌ها را نزدیک چشمه‌سارها یا جویبارها می‌ساختند تا هم ایزد آذر و هم ایزد آب، این دو آفریده‌ی نیک اهورایی را بستایند.
در ایران باستان، آلودن آب از گناهان بزرگ به‌شمار می‌رفته بهگونهای که بر روی رود، گذری می‌ساختند، تا هنگام رفت‌و آمد، آب را گل‌آلود نکنند. همچنین ایرانیان برای شستشوی بدن در محفظه‌ای به نام «آبزن» که به اندازه‌‌ی اندام انسان بود، آب ریخته و خود را می‌شستند. آبزن، چیزی همچون وان حمام است که این‌روزها از آن، بهره می‌جوییم.
” بخش‌هایى از اردویسور نیایش یا آبزور”
و توانایى و زور و آفرین باد به اهورامزداى فروغمند،
با شکوه و به امشاسپندان ، به آب‌‌هاى خوب مزدا داده،
به آب اردویسور آناهیتاى پاک ، به همه‌ی آب هاى مزدا داده،
به همه ی گیاهان مزدا داده ، به همه ی ستودگان مادى و مینوى،
و به فروهرهاى پاکان و راستان که پیروز و پرتوان هستند.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
آبان‌روز است روز آبان
خرم گردان به آب رز جان
بنشین به نشاط و دوستان را
ای دوست به عز و ناز بنشان
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
از آب پرهیز کن و آب را میازار
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (آبان) بپرهیز از آب و ای جوان/میالای و میازار آب روان
