صدای مرغ سحر همچنان در گوشمان می‌پیچید و با دیدن تصویر استاد محمدرضا شجریان ناخودآگاه این تصنیف را زیر لب زمزمه می‌کنیم . حرفه‌ای، مردمی ، اصیل، متعهد، باافتخار و سربلند یک تنه موسیقی و آواز اصیل پارسی را به جهانیان با صدای نابش معرفی کرد. همین چند روز پیش بود که استاد هشتاد ساله شد و بنامش نوشتیم «شناسنامه موسیقی ایران هشتاد ساله شد». دست بد روزگار و جسم فانی صدای ربنایمان را در عصر پاییزی روز هفدهم مهرماه از ما گرفت. حس غریبی داریم. هوادارانی که ساکن پایتخت هستند مقابل بیمارستان محل بستری استاد برای وداع و همدردی گرد آمده‌اند. شجریان شناسنامه‌ی موسیقی ایران، هشتاد سال از عمر یک صدا گذشت . هشتاد سال افتخار و پایداری درعرصه‌ی موسیقی . چه کسی شجریان را نمی‌شناسد ! اصلا مگر می‌شود استاد شجریان را نشناسیم؟ سال‌ها صدای ربنای ایشان در ماه رمضان در رادیو و تلوزیون و اکنون فضای مجازی خاطره‌ای برای مخاطبان ایرانی خلق کرده است که ماندگاری را در عرصه‌ی نوای اسلامی رقم زده است.
آفرینش آثار ماندگار سنتی در کنار بزرگانی چون کیهان کلهر، محمدرضا لطفی ، حسین علیزاده ، فرج علیپور تا ابد شجریان را در خاطرمان و در تاریخ ایران ماندگار کرده است.
محمدرضا شجریان ، متولد تاریخ ۱ مهر ۱۳۱۹ در مشهد، موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، خواننده و خوشنویس اهل ایران و نامزد ۲ جایزه‌ی گِرَمی است. سایت انجمن آسیا وی را پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی، روزنامه ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان و همچنین رادیوی عمومی ملی NPR)) در سال ۲۰۱۰ وی را یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده‌است. شجریان در ایران ملقب به خسرو آواز ایران است.
مرد آواز ایران، شجریان را باید شناسنامه موسیقی ایران نامید
بیش از نیم سده فعالیت موسیقی هنری و نبوغ‌آمیز درعرصه‌ی ساخت سازهای سنتی در طول زندگی این بزرگ مرد دیده می‌شود. استاد شجریان افزون‌بر موسیقی و آواز سنتی ایران دست به قلم خوش‌نویسی نیز داشت. هنری در دل هنری دیگر که سراسر رنگ و بوی ایرانی دارد. هنرمندی که عاشق باشد محبوب می‌شود عشق رازی‌ست برای پیشرفت در عرصه‌ی هنر . او از سال ۱۳۴۴ خورشیدی، به فراگیری خط نستعلیق نزد ابراهیم بوذری و حسین میرخانی پرداخت و دارای درجه ممتاز در خط نستعلیق بود. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۹ آثار خطاطی خود را در نمایشگاهی در تالار وحدت به همراه منتخبی از خوش‌نویسان معاصر به نمایش گذاشت.
استاد شجریان همچون گارسیا مارکز برای کلمبیایی‌هاست، قلم برای گارسیا مارکز پرچمی ست در جهان ادبیات و صدا و آواز شجریان پرچمی برای ایرانیان در جهان موسیقی. محمدرضا شجریان دوراز سیاست پیش و پس انقلاب توانست خودرا پاک از محافل جناحی سیاسی دور بدارد که این امر یکی از دلایل محبوبیت ایشان است. او رسالت هنر را به اثبات رسانده است. مردمی بودن هنر بسیار مهم است همانطور که خسرو گلسرخی ، بیژن جزنی، صمد بهرنگی ، گارسیا مارکز کلمبیایی، جان لنون ، باب مارلی ، ویکتور خارا و …. تا پای جان و آخرین نفس‌ها درکنار مردم خود مانده و هنر خود را در راه مردم به‌کار گرفته‌اند.
محمدرضا شجریان یکی از قاریان ممتاز زمان خود نیز بوده است . ایشان نخستین‌بار نزد پدرش (مهدی شجریان) که خود از قاریان مشهد بود، قرائت قرآن را فرا گرفت. او برای نخستین‌بار در ۱۲ سالگی به تلاوت قرآن در رادیو مشهد پرداخت. محمدرضا شجریان تا پیش از سال ۱۳۴۶ که به تهران مهاجرت کرد، به صورت افتخاری در رادیو مشهد قرآن می‌خواند.
همچنین در مسابقات جهانی تلاوت قرآن در سال ۱۳۵۷ (تابستان ۱۹۷۹) در مالزی، هنگامی که قاری ایرانی قادر به شرکت در مسابقه نبوده، محمدرضا شجریان بدون هماهنگی و آمادگی قبلی، به‌عنوان نماینده ایران در مسابقه شرکت می‌کند و رتبه دوم جهان را به دست می‌آورد.
در سال ۱۳۵۸ چهار آیه برگرفته از آیات قرآن را با صوت خواند و این آیات (که تمامی آن‌ها با واژه «ربنا» شروع می‌شدند)، در ماه رمضان در برنامه افطار پخش شدند و به نام دعای ربنای شجریان معروف شدند. دعای ربنا به همراه مناجات مثنوی افشاری (این دهان بستی، دهانی باز شد) باصدای شجریان به مدت ۳۰ سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند.
محمدرضا شجریان دعای ربنا را متعلق به مردم معرفی کرده و حتی هنگامی که صدا و سیما را از پخش آثار منع کرد، پخش دعای ربنا را به عنوان یک مورد استثناء منع نکرد.
یک مجموعه تلاوت قرآن به نام به یاد پدر وجود دارد که در قالب ۲ سی‌دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) انتشار یافته و مربوط به برخی تلاوت‌های محمدرضا شجریان بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ است. محمدرضا شجریان این اثر را پس از وفات پدرش، مهدی شجریان برای یادبود او در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد. این مجموعه شامل تلاوت سوره‌های قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل می‌باشد و البته شجریان در به یاد پدر ۲ دعای ربنا را نیز اضافه کرد.
شجریان و سازهای ابداعی
محمدرضا شجریان مبدع چند ساز نوین در موسیقی ایرانی است. وی در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ در نمایشگاه در تهران این سازها را رسما به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو و… نمایشگاه سازهای ابداعی شجریان ۱۳۹۰ نمایشگاهی از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان است که در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۰ در تالار بهارخانه هنرمندان افتتاح شد.
تولید سازهای ابداعی به دست شجریان با انتقاد زیادی روبه‌رو شد و در نشستی با حضور کارشناسانی همچون: جلال‌ذوالفنون، جمال سماواتی، حسین علیزاده، داریوش طلایی و… مورد نقد قرار گرفت.همچنین« سجاد پورقناد» در گفت‌وشنودی با حضور موافقان سازهای شجریان، به نقد این سازها پرداخت.
اما شجریان چرا تمام نمی‌شود!
چرا شجریان همچون چشمه‌ای جوشان در ژرفای قنات دل‌ها رخنه می‌کند و روزبه‌روز جلوه‌اش پرفروغ‌تر و نمایان می‌شود؟ دلایل بسیار قدرتمند برای اثبات این سخن وجود دارد و اینکه استاد شجریان تنها فردی است که در عرصه و عرضه آوازایران افزون‌بر تسلط فنون خوانندگی و هوش بالا به تاریخ ، کیش، شعر،ادبیات،فلسفه و روانشناسی و روانشناختی اجتماعی و جامعه شناسی احاطه و اشراف کامل داشته و با دانستن سرگذشت مردم ، نیاز زمان حال را بهتر درک می کند تامانع تکرار گذشته و تامل شکوفایی خلاقیت در زمان حال می‌شود.
شاگردان استاد شجریان بزرگانی هستند که هم‌اکنون درعرصه موسیقی سنتی چراغی هستند برای آیندگان، خوانندگان سرشناسی چون ایرج بسطامی، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش، علی جهاندار و پسرش همایون از شاگردان شجریان هستند.
محتوای آثار شجریان
آثار استاد شجریان افزون‌بر اشعار سنتی شاعران نامی با شاعران معاصر چون «فریدون مشیری، نیما یوشیج، سهراب سپهری، شفیعی کدکنی، مهدی اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج استفاده کرده‌است.» از جمله کارهای مشترک او گزیده‌ای است از رباعیات خیام با صدای شجریان و رباعی‌خوانی احمد شاملو.
محمدرضا شجریان تاابد در تاریخ موسیقی و هنر ایران می‌درخشد و این هنرمند هیچگاه با سلیقه‌گرایی کم‌رنگ نخواهد شد. زیرا نیت و مرام او مقدم است بر نفسیاتش و او کیمیاگری‌ست که حاصل عشق است و وطن‌پرستی و تعهد به هنر و آواز.
در پایان نگاهی خواهیم داشت به آثار استاد شجریان . برخی از آلبوم و آهنگ‌های استاددر دنباله آمده است:
چهره به چهره، چاووش 2، چاووش 3، راز دل (خون جوانان وطن)، خلو،_ گزیده انتظار،_ دل‌پیوند مهر،آستان جانان، بیداد، دل‌مجنون، سرو چمان، آسمان عشق، دلشدگان، دیلمان، رباعیات خیام، چشمه نوش، گنبد مینا، در خیال، رسوای‌دل، هم‌نوا با بم، جام تهی، ساز خاموش، سرود مهر، آه باران، زبان آتش، رندان مست، مرغ خوش‌خوان، طریق عشق …
