کاروانسرای الحاک که در نزدیکی شهر شاهرود ساخته شده است، یادگاری از دوران شکوه صفویه در ایران است. دورانی که با ساخت کاروانسراهای مجهز برای مسافران و بازرگانان، پل‌ها، مدرسه‌ها، کلیسا برای مسیحیان، کتاب‌خانه‌ها و… همراه بوده است. دوران صفویان عصر طلایی و دوره‌ی شکوفایی ساخت کاروانسراها در ایران بوده است، و کاروانسراها مسکن و جایی امن برای سفرکنندگان و بازرگانان بوده‌اند. بر پایه‌ی نسخه‌ی خطی‌ای که در کتابخانه‌ی موزه بریتانیا موجود است (طومار شماره ۲۴۳۰)، از نام نزدیک‌به ۴۰ کاروانسرا که از سوی شاه‌عباس بزرگ و جانشینان و بستگان او ساخته شده‌اند، یاد شده است.
کاروانسرای الحاک در ۱۲۵ کیلومتری خاور شاهرود، کنار باغ و کاریز(:قنات) الحاک جای دارد. این اثر در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۷۹ با شماره‌ی ثبت ۲۸۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این بنای تاریخی در کنار جاده قدیم تهران-مشهد قرار دارد، دیرینگی این سازه مربوط به دوره‌ی شاه اسماعیل صفوی است که در بعضی از سفرنامه‌های خاورشناسان(:مستشرقان) از آن یادشده است .
کاروانسرای الحاک بر اثر عوامل جوی و طبیعی دچار آسیب شده که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای بازسازی ومرمت آن کارهای بسیاری کرده است.
دیرینگی این سازه مربوط به دوره شاه اسماعیل صفوی بوده و در بعضی از سفرنامه‌ها از آن یاد کرده‌اند. به علت ناامن بودن مسیر (که در سفرنامه‌ها یاد شده است) فرم کاروانسرا حالت دژ دفاعی و قلعه نظامی را دارد . وجود تیرکش‌هایی که در پیرامون دیوارهای خارجی بنا مشاهده می‌شود یادآور این گفته است . کاروانسرا دارای یک ورودی اصلی است که در گوشه‌ی خاوری آن جای دارد . این سازه دارای ۷ برج مراقبت بوده که هم اکنون ۳ برج آن باقی مانده است . در فاصله نزدیک ۲۵ متری جنوب و باختر کاروانسرا آثار برج و باروی قدیمی مشاهده می‌شود که از گِل چینه ساخته شده و به کاروانسرا وصل شده است .
به نظر می‌رسد هدف از ساخت آن توسعه فضای استحفاظی کاروانسرا بوده ، فرم پلان سازه مربعی شکل به ابعاد نزدیک‌به۵۰ ×۵۰ متر و فضای حیاط در وسط پلان جای دارد .
شترخوان‌ها در پیرامون بنا قرار گرفته است . این کاروانسرا دارای دهلیزها و سکوهای بسیار و راه پله دسترسی به پشت بام و نیز ورودی برج‌ها است . در سراسر دیواره خارجی شترخوان‌ها (تیرکش‌ها) تعبیه شده است . در میان شترخوان‌ها و حیاط در چهارگوشه حیاط ۱۲ اتاقک قرار دارد . فرم پلان کاروانسرا تا اندازه‌ای متقارن است و در آن قرینه‌سازی‌های جزیی دیده می‌شود . این تقارن نسبی در حیاط مرکزی نیز به چشم می‌خورد .
گوشه‌سازی حیاط دوم ۸ ضلعی شکل آن با توجه به پلان به‌دست آمده، احتمال مسقف بودن آن را قوت می‌بخشد . اتاقک‌های تعبیه شده در پیرامون حیاط که محل استراحت ساربانان و نگهبانان بوده حالت منسجم و متمرکز داشته که با فرم بنا با کاروانسراهای کوهستانی هم‌خوانی دارد. پلان کاروانسرا یک طبقه و متمرکز است و تنها در ورودی آن یک اتاقک مربع شکل و دو دهلیز در مجاورت آن جهت دیده‌بانی در یک طبقه مستقل ساخته شده است .
این سازه پیوست‌‌های (:الحاقات) بسیاری دارد. چوپانانی که پیرامون آن استقرار دارند از فضاهای کاروانسرا برای سکونت و انباری استفاده کرده و با ایجاد دیوارهای پرشمار خشتی و آجری و اتاقک‌های بسیار آسیب‌های فراوانی به سازه رسانده‌اند . شوربختانه در گذر زمان درپیِ عوامل جوی و انسانی، آسیب‌های بسیاری وارد آمده است. بیشتر آسیب‌های وارد شده در گنبدهای گوشه‌ی شمال، خاور و جنوب دیده می‌شود . دیگر اینکه بارش باران آسیب‌ها را بیشتر می‌کند.
فرتور از مهدی بیرانوند روژمان است.
6744
یک پاسخ
نمیشه افراد بی خانمان در اینچنین جاهایی سکنی موقت داده شوند؟