با آغاز فصل پنجم کاوش در معدن نمک چهرآباد از سوی باستان‌شناسان ایرانی و آلمانی هربار زاویه‌ی جدیدی از یافته‌ی باستان‌شناسی پیدا می‌شود و آگاهی‌های تازه‌ای به‌دست می‌آید. در تازه‌ترین خبر گفته شده که مردان نمکی چهرآباد بومی آن منطقه نبوده‌اند و همچنین ایران تنها مومیایی‌های نمکی برجای‌مانده در جهان را دارد.
ابوالفضل عالی سرپرست ایرانی کاوش در معدن نمک چهرآباد با اشاره به آنکه مردان نمکی ایران تنها مومیایی‌های نمکی برجای‌مانده در جهان هستند، در همین‌باره گفت: پژوهش در حوزه معدنکاری جزو ناشناخته‌های باستان‌شناسی ایران است.
به گزارش ایلنا، این روزها افزون‌بر آنکه موزه ملی ایران میزبان برگزاری نمایشگاه «مرگ در نمک پژوهش‌های باستان‌شناسی در معدن چهرآباد زنجان» و «انسان در جستجوی منابع گزیده آثار معدنکاری باستان از موزه معدن آلمان در بخوم» است، باستان‌شناسان ایرانی و آلمانی به سرپرستی مشترک ابوالفضل عالی و توماس اشتولنر نیز پنجمین فصل کاوش خود در معدن نمک چهرآباد معروف به دوزلاخ را به منظور به‌دست آوردن آگاهی بیشتر از معدنکاری دوره هخامنشی و ساسانی آغاز کرده‌اند.
هرچند این فصل از کاوش از نیمه‌ی آبان‌ماه امسال ( 1400 خورشیدی) آغاز شده اما تاکنون یافته‌ی خاصی از دید بقایا و اشیاء فرهنگی یا مومیایی تازه به همراه نداشته است. با این وجود، باستان‌شناسان توانستند آگاهی‌هایی دباره‌ی تونل‌های استخراج نمک در دوره ساسانی به‌دست آورند.
ابوالفضل عالی، سرپرست ایرانی کاوش در معدن نمک چهرآباد، با اشاره به آنکه امسال برنامه کاوش محدود به همان بخش‌هایی خواهد بود که سال‌های گذشته کاوش شد، گفت: بخش اصلی که مردان نمکی در آنجا پیدا شدند امسال نیز مورد کاوش قرار می‌گیرد. البته کاوش در لایه‌های دوره‌ی ساسانی مدنظر است تا معدنکاری دوره ساسانی را کاوش کنیم. برنامه اصلی کاوش در معدن نمک چهرآباد برای بهار سال آینده برنامه‌ریزی شده است که بتوانیم کاوش گسترده‌ای را داشته باشیم.
او ادامه داد: در سال‌های گذشته به بخش بزرگی از یک تونل برخوردیم که اکنون وضعیت استخراج نمک در دوره ساسانی را در آن بخش مورد بررسی قرار می‌دهیم. البته در کاوش‌های تازه، دیواره بزرگی از یک تونل خیلی بزرگ را کشف کردیم که پژوهش و کاوش در این بخش ادامه دارد.
عالی درباره‌ی بررسی عوامل ریزش تونل‌های معدن نمک چهرآباد در سده‌های گوناگون گفت: در دوره‌های گوناگون شاهد ریزش تونل‌های معدن نمک هستیم. برپایه‌ی یافته‌های باستان‌شناسی می‌توانیم بگوییم از دوره هخامنشیان شاهد ریزش معدن نمک هستیم چراکه چندین مومیایی نمکی از دوره هخامنشیان در این معدن به‌دست آمده. حتا می‌دانیم که این معدن دوبار در دوره ساسانی ریزش داشت و در دوره اسلامی نیز این اتفاق چندین بار رخ داده است. درباره‌ی دلایل ریزش نیز علت‌های گوناگونی می‌تواند سبب شده باشد که از آن‌ها می‌توان به زمین‌لرزه اشاره کرد. البته از آنجا که نشانی از ثبت تمام زلزله‌های ادوار گذشته ایران در اختیار نداریم، نمی‌توانیم بگوییم در دوره‌ی ساسانی یا هخامنشی، تونل‌های معن نمک بر اثر زلزله فرو ریخته‌اند. دلیل دیگر ریزش می‌تواند به یکپارچه نبودن معدن چهرآباد بازگردد چراکه این معدن از بخش‌های رسی نیز تشکیل شده و یکپارچه نمک نیست. احتمالا معدنکاران برخی مواقع موارد ایمنی را نیز رعایت نمی‌کردند و این عوامل سبب افزایش میزان مرگ در نمک شده است.
به گفته سرپرست ایرانی کاوش در معدن نمک چهرآباد هنوز ابهام‌هایی درباره وضعیت معدنکاران و چگونگی فعالیت آن‌ها در دوره‌های گوناگون به‌ویژه دوران هخامنشی و ساسانی و… وجود دارد. چراکه سال‌ها این معدن مورد بهره‌برداری مدرن قرار گرفته است و بخش‌های زیادی از معدن ویران شده است. برای نمونه ممکن است کاوش در یک تونل فروریخته را آغازکنیم ولی نمی‌دانیم آغاز و پایان تونل کجاست. سال‌های گذشته کوشیدیم از راه پژوهش‌های ژئوالکتریک آگاهی‌هایی را به‌دست آوریم. اکنون می‌دانیم که در معدن نمک کدام تونل‌ها فروریخته و به چه صورت بوده است. اما از نظر باستان‌شناسی هنوز ابهام‌هایی زیادی وجود دارد.
عالی درباره‌ی اینکه آیا اطلاعاتی درباره‌ی اینکه معدن چهرآباد پیش از دوره هخامنشیان نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفته است، گفت: چند سال پیش پژوهش‌هایی دراین‌باره انجام شد. چند تاریخ‌گذاری که روی برخی یافته‌ها داشتیم، اواخر عصر آهن و اوایل هخامنشی را نشان می‌داد. البته مطمئن نیستیم چراکه ما بخش کوچکی از معدن را کار کردیم و این معدن بسیار گسترده است. پرسش‌هایی داریم که به دنبال پاسخ آن‌ها هستیم.
او یادآوری کرد: مسئله مهمی که وجود دارد این است که به این پی ببریم که چه کسانی در دوره‌های گوناگون در معدن نمک چهرآباد کار می‌کردند. برپایه‌ی پژوهش‌های ژنتیکی متوجه شدیم که افراد بومی و محلی منطقه نبودند. می‌دانیم که مردمانی اهل منطقه غرب آسیا بودند. برپایه‌ی پژوهش‌های ایزوتوپ متوجه شدیم که معدنکاران در دوره هخامنشیان از مناطق دور از شرق ایران می‌آمدند و در دوران ساسانیان نیز از منطقه قزوین، تهران یا سواحل مازندران می‌آمدند اما نمی‌دانیم چه افرادی بودند و به برای مثال آیا در دوره هخامنشیان حکومت یا دولت محلی بر کار و فعالیت معدنکاران نظارت داشت یا خیر. نمک‌هایی که استخراج می‌شد به کجا صادر می‌شد و… می‌دانیم که بیشترین مصرف نمک در دوره هخامنشیان برای مصارف غذایی، دام، گندزدایی و نگهداری مواد غذایی، دباغی چرم و… بوده و از آنجا که نمک در آن دوره بسیار ارزشمند بود قطعا به بخش‌های مختلف صادر می‌شد. پژوهش در حوزه معدنکاری به‌ویژه نمک و مردان نمکی و… در ایران تازه است از این‌رو حوزه معدنکاری جزو ناشناخته‌های باستان‌شناسی در ایران به‌شمار می‌آید
به گفته این باستان‌شناس، بیش از هزار سال از معدن نمک چهرآباد استخراج شده است. دلیل آن‌هم نوع نمک و خلوص آن است. نمک معدن چهرآباد کاملا کریستال است و ارزش نمک به اندازه‌ای بود که در دوران گوناگون استخراج می‌شد.
سرپرست ایرانی کاوش در معدن نمک چهرآباد از کشف بخش‌هایی از محل نگهداری چهارپایان در دوره‌ی ساسانی خبرداد و گفت: در تونل‌های دوره ساسانی بخش بزرگی را داریم که لایه‌ای از پسماندهای جاموری (:فضولات حیوانی) و کاه و… به‌دست آوریم و به‌گمان می‌رسد در آن زمان احشام که کار باربری را انجام می‌دادند را برای حمل و جابه‌جایی نمک استخراج شده به داخل تونل می‌آوردند.
او یادآوری کرد: امسال افزون‌بر انجام کاوش، بخشی از فعالیت‌مان را بر روی کارهای حفاظتی متمرکز کرده‌ایم. جایی که کار می‌کنیم سوله‌ایست که در سال‌های گذشته دچار فرسودگی شده و ریزش کوه نیز بخش‌هایی از آن را تخریب کرده است. سرپرست ایرانی کاوش در معدن نمک چهرآباد درخصوص فعالیت گروه باستان‌شناسان آلمانی در این محوطه گفت: برپایه‌ی تفاهم‌نامه‌ای که داریم، از نزدیک‌به ۱۰ سال پیش تاکنون از موزه معدن آلمان در بخوم گروهی برای کاوش مشترک به ایران آمدند و این امر ادامه دارد. این گروه در معادن نمک اروپا کار کرده‌اند. اما از آنجا که تکنیک استخراج نمک در اروپا و ایران تفاوت دارد نمی‌توان مقایسه‌ای از این نظر بین معدنکاری و استخراج نمک در اروپا و ایران در اعصار گذشته داشت. اما بخشی از دوره استخراج در اروپا همزمان با هخامنشیان و ساسانیان بوده. براساس برنامه‌ریزی به عمل آمده پنجمین فصل کاوش در معدن نمک چهرآباد تا نیمه‌ی آذرماه 1400 ادامه خواهد داشت.
او با اشاره به برگزاری نمایشگاهی که چندی پیش به صورت مجازی در آلمان برگزار شد، گفت: «انسان در جست‌وجوی معادن: گزیده‌ای اژ آثار معدنکاری باستانی موزه معدن آلمان در بوخوم» و «مرگ در نمک، روایت باستان‌شناسانه از سرزمین پارس» مورد استقبال مخاطبان آلمانی قرار گرفت. نمایشگاه «مرگ در نمک» نیز حاصل همکاری موزه ملی ایران موزه باستان‌شناسی و مردان نمکی زنجان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و موزه معدن آلمان در بخوم است که با تکیه بر دستاوردهای علمی پروژه مشترک باستان‌شناسی ایران و آلمان یافته‌های برجای مانده از معدنکاران معدن چهرآباد از دوره‌ی هخامنشی تا سده‌های گذشته را به نمایش می‌گذارد.
این باستان‌شناسی در پاسخ به این سوال که آیا با بررسی و مقایسه یافته‌های معادن نمک در ایران و اروپا می‌توان به نتایج نو ظهوری در این حوزه دست یافت، گفت: هنور نشده که بتوانیم این مقایسه را انجام دهیم اما در برنامه داریم که افزون‌بر سنجش (:مقایسه) شیوه‌های اسختراج درباره‌ی چگونگی استفاده و اینکه از سوی چه کسانی و به کجا می‌رفت، آگاهی‌هایی به‌دست بیاوریم.
عالی یادآوری کرد: هرچند در دنیا شاهد کشف مومیایی‌های گوناگون هستیم که برخی طبیعی هستند و به طور نمونه در مرداب مومیایی شده‌اند، اما مومیایی نمکی جز در ایران در هیچ جای دیگر نداریم چراکه مومیایی‌های نمکی که در اتریش به‌دست آمده بود به دلیل‌عدم محافظت مناسب، از میان رفتند و می‌توان گفت تنها مومیایی‌های نمکی باقی مانده در جهان، متعلق به ایران است. وی در پایان گفت: کار حفاظت را نیز در محوطه آغاز کرده‌ایم و شاید بتوانیم در سال‌های آینده سایت‌موزه‌ی مردان نمکی را داشته باشیم.
