سومین فصل از کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه‌ی «ویرانشهر» خراسان‌شمالی که به گمان بیشتر تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان، خاستگاه پادشاهان اشکانی بوده است، ازسوی هیات مشترک باستان‌شناسی ایران و فرانسه، به یافته‌های تازه و مهمی از معماری اشکانی و ساسانی در مرزهای ایران انجامید.
به گزارش ایسنا و به‌گفته‌ی روابط عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، این فصل از کاوش به سرپرستی مشترک میثم لباف‌خانیکی و روکو رانته، در قالب تفاهم‌نامه‌ی همکاری مشترک میان پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و موزه‌ی لوور فرانسه انجام شد.
میثم لباف‌خانیکی، سرپرست ایرانی گروه باستان‌شناسی محوطه ویرانشهر گفت: سومین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه در ۱۰ کیلومتری شمال شهرستان فاروج در استان خراسان‌شمالی، که با مجوز پژوهشگاه صورت گرفت، به نتایج مهمی درباره‌ی معماری دوره‌ی اشکانی و ساسانی در منطقه‌ی شمال خراسان انجامید.
او ادامه داد: بقایای معماری نشان می‌دهد محوطه ویرانشهر در میانه حصاری مربع‌شکل محصور بوده و عرصه‌ای به وسعت ۱۴ هکتار را پوشش می‌داده است. حصار پیرامونی این سکونتگاه به برج‌های متوالی تجهیز می‌شد و یک ارگ یا حاکم‌نشین در گوشه‌ی شمال باختری آن جای داشت.
این باستان‌شناس یادآور شد: کاوش‌های سال گذشته آثاری از یک مجموعه معماری را در محل تپه‌ای که در بخش جنوبی محوطه واقع شده است، آشکار ساخت.
لباف‌خانیکی با بیان اینکه بخشی از کاوش‌های این فصل با هدف تکمیل اطلاعات سال گذشته، به دست‌یابی به بخش‌های بیشتری از آن بنای یادمانی انجامید، گفت: کاوش‌هایی که در محل دروازه‌ی غربی این سکونتگاه صورت گرفت، نشان داد که در طرفین این دروازه دو برج با پلان مستطیل‌شکل قرار داشته و فضای داخلی هر برج مشتمل بر تالاری به طول ۵.۹ و عرض ۴ متر بوده است.
به گفته او، ساختار دروازه و سازه‌های الحاقی در دست‌کم در سه دوره معماری، دچار دگرگونی‌هابب شده که با توجه به شواهد کشف‌شده، از اوایل دوره اشکانی تا میانه‌ی دوره ساسانی به درازا انجامیده است.
سرپرست ایرانی هیات باستان‌شناسی ویرانشهر گفت: افزون‌بر بقایای معماری، مقدار درخور توجهی از قطعه سفال‌های شاخص دوره اشکانی و ساسانی از لابه‌لای لایه‌های فرهنگی این محوطه به‌دست آمده که معیار مناسبی برای شناسایی و گونه‌شناسی سفال‌های دوره تاریخی ناحیه شمال خراسان را فراهم می‌آورد.
این باستان‌شناس اظهار کرد: بقایای معماری و سفال‌های ویرانشهر از این نظر اهمیت پیدا می‌کند که پیش از این، مراکز جمعیتی اشکانی با این مقیاس، تنها در خارج از مرزهای ایران و عمدتاً در جنوب ترکمنستان مورد کاوش و مطالعه قرار گرفته بودند و دسترسی به اطلاعات آن‌ها همواره با مشکلات زیادی روبه‌رو بوده است.
او با بیان اینکه محوطه ویرانشهر نخستین‌بار در سال ۱۳۵۵ خورشیدی از سوی هیاتی از باستان‌شناسان ایتالیایی به سرپرستی روبرتا ونکو ریچاردی از دانشگاه تورین شناسایی شد، افزود: این محوطه در منطقه‌ای واقع است که به گمان بیشتر تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان خاستگاه پادشاهان اشکانی و نخستین مراکز اداری و سیاسی ایشان بوده است.
لباف‌خانیکی گفت: گسترش مطالعات تاریخی و کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی در این منطقه خواهد توانست پرده از ابهام‌های فراوانی درباره تاریخ اشکانیان اولیه بردارد.
ویرانشهر یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی دره اترک است که یکی از مهم‌ترین شریان‌های ارتباطی خاور به باختر نیز بوده و از دیرباز، توجه باستان‌شناسان را به خود جلب کرده است. باستان‌شناسان ایتالیایی که پیش از انقلاب این محوطه را شناسایی کرده‌اند، تاریخی معادل دوره ساسانی را برای آن پیشنهاد داده بودند.
مطالعات باستان‌شناسی در این محوطه تاریخی به‌عنوان بخشی از فعالیت‌های مشترک دانشگاه تهران با موزه لوور پاریس تعریف و از سال ۱۳۹۸ آغاز شده است و بر اساس تفاهم‌نامه پنج‌ساله پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور انجام می‌شود.
