زخمی دوباره بر حریم نقش رستم

روزی نیست که از دست‌یازی به یادمان‌های کهن و میراث فرهنگی و تاریخی کشور خبری نرسد. شگفت آنکه در شرایط دشوار کنونی که جهان درگیر یک درد مشترک است، گویی سودجویان فرصت را غنیمت شمرده و به ویرانگری‌ها و دست‌اندازی‌های خود شتاب بیشتری داده‌اند. اکنون در پی سلسله‌ خبرهای ناگوار میراث فرهنگی که به بازتاب برخی از آن‌ا پرداخته‌ایم، ایسنا اینبار گزارشی از دست‌یازی به حریم نقش رستم منتشر کرده است. 

هنوز باستان‌شناسان این بخش از نقش رستم را مطالعه نکرده‌اند

سال‌ها پیش به خاطر گذر ریل راه آهن از عرصه‌اش، داغِ ثبت جهانی را به دلش گذاشتند و حالا در خلوتیِ کرونا برای زمینِ کشاورزی در عرصه و حریم‌اش با مته‌ی سنگین به دل زمین ضربه می‌زنند، شاید آبِ باقی مانده از سفره‌های زیرزمینی «نقش رستم» را هم بخشکانند و با خیال راحت نشست‌ زمین، کعبه زرتشت را به دو نیم کند.
به گزارش ایسنا، از یک‌سو در بوق و کرنا می‌کنیم که قرار است «نقش رستم» را همراه با «نقش رجب» به پرونده‌ی جهانی شده‌ی تخت‌جمشید الحاق کنیم و از سوی دیگر مجوز پشت مجوز از دستگاه‌های رسمی و خصوصی است که برای منفعت‌طلبی‌ها تیشه به ریشه‌ی نقش رستم می‌زنند.
پاییز سال ۱۳۹۵ خورشیدی، با طرح مسیر تازه‌ای برای گذر راه‌آهن از مقابل نقش رستم و حریم درجه یک تخت‌جمشید (پارسه) ارایه شد که براساس آن، فاصله‌ی راه‌آهن به حدود ۹۰۰ متری نقش رستم برسد، هر چند با دردسرهای فراوان و تعیین حریم برای نقش رستم، مسیری دورتر از آن فاصله‌ی تصویب شده کارها را به سرانجام رساند اما داستان نقش رستم به همانجا ختم نشد.
هر چند انتشار خبرهایی از حذف تیرهای برق از مقابل نقش رستم در سال ۱۳۹۲ خورشیدی، قدری امیدها را به حفاظت از این محوطه‌ی ارزشمند بیشتر کرد، اما فعالیت ادامه‌دار شرکت گاز حتا پس از کشف سازه‌ای جدید در۲۳ بهمن‌ماه همان سال در حریم درجه‌ی یک نقش رستم و گذر تدریجی ماشین‌های سنگین شرکت گاز از نزدیک‌ترین نقطه‌ی این محوطه‌ی تاریخی برای اجرای طرح ملیِ انتقال گاز از جنوب به شمال کشور باز هم ناامیدی‌ را بیشتر کرد.
اگر از تهدیدهای دیگر مانند ساخت کارخانه‌های گوناگون و کندوی سیلوی گندم در حریم محوطه میراث جهانی تخت‌جمشید و نقش رستم بتوان راحت‌تر گذشت اما فرونشست زمین در اطراف نقش رستم و تخت‌جمشید به دلیل خشکسالی‌ها در چهار سال گذشته تا امروز و ترک‌هایی که به کعبه‌ی زرتشت هم راه پیدا کردند، دلیلی بر اخطارهایی است که نمی‌گذارد پرونده‌ی الحاقی به یونسکو برسد.

بدون هیچ مانعی با مته به جان زمینِ نقش رستم افتاده‌اند

و اکنون در کنار آن همه هشدار مبنی بر فرونشست زمین در این محوطه‌ها، باز هم کشاورزان درست مانند قدم‌هایی که در نزدیکی تخت‌جمشید برای کشیدن آب از زمین برداشتند، این بار سراغ نقش رستم رفته‌اند.
نخستین هشدار را محمد درویش یکی از فعالان محیط زیست، در صفحه‌ی شخصی خود منتشر کرد، در شرایط تعطیلی‌ها برای کرونا، آن‌ها وقت گیر آورده‌اند. پس از آن دو نفر از فعالان میراثی استان فارس برای بررسی وضعیت سراغ این محوطه رفته‌اند.
اسماعیل کهنسال، دانش‌آموخته‌ی تاریخ در مقطع کارشناسی ارشد در گفت‌وگو با ایسنا گفت: «متوجه شدیم در فضایی خارج از فنسِ میراث فرهنگی متعلق به نقش رستم و در حدود ۲۰۰ متری این محوطه‌ی تاریخی که زمین های کشاورزی قرار دارند ماشینی مستقر است که در حال حفر زمین برای ایجاد چاه آب است».
وی با اشاره به صحبتی که با افراد در حال کار با مته‌ی سنگین در این محوطه داشته، افزود: «کارگران در حال کار که از صحبت‌هایشان به نظر می‌رسید مجوز وزارت نیرو را دارند، گفتند حدود یک هفته است که مشغول حفر زمین هستند و تا یکی دو روز دیگر کارشان در این منطقه به پایان می‌رسد».
این فعال میراث فرهنگی استان فارس، به وضعیت تعطیلی کشور برای قطع زنجیره‌ی انتقال ویروس کرونا اشاره کرد وادامه داد: «در این شرایط و در محوطه‌ای که به دلیل این نزدیکی با محوطه‌ی تاریخی نقش رستم اصلا اجازه حفاری ندارند، آن افراد حدود یک هفته است که در دل زمین حفاری می‌کنند و هیچ کس مانعی برای آن‌ها ایجاد نکرده است».

کهنسال در دنباله گفت: «با توجه به صحبت‌هایی که پیمانکار و کارگر در حال کار مطرح می‌کردند به نظر می‌رسد آن‌ها مجوز خود را از وزارت نیرو گرفته‌اند، اما باز هم طبق شرایط برای تایید مجوز باید از میراث فرهنگی استعلام گرفته باشند، ولی هنوز مشخص نیست بر چه اساسی این افراد در این محوطه اقدام به حفر زمین کرده‌اند؟»

تصاویر و این گزارش شنبه 16 فروردین 1399 ثبت شده‌اند

کامران فلاحی، باستان‌شناس و فعال میراث فرهنگی استان فارس نیز در گفت‌وگو با ایسنا در همین‌باره گفت: «در کمال ناباوری در نزدیک‌ترین فاصله با نقش‌رستم که در خوشبینانه‌ترین حالت ۲۰۰ متر با این محوطه فاصله دارد، یعنی در نزدیک‌ترین نقطه به آرامگاه داریوش است، دستگاهی در حال حفر زمین است تا آب برای زمین‌های کشاورزان تامین کند».

او با اشاره به فعالیت‌های میراث فرهنگی که برای الحاق پرونده ثبت جهانی نقش رستم و نقش رجب به پرونده‌ی جهانی تخت جمشید انجام داده، ادامه داد: «به نظر می‌رسد هر بار با منافع شخصی افراد، داستان ثبت جهانی این محوطه‌ی ارزشمند به عقب می‌افتد. بر اساس نامه‌ای که در دست داشتند اعلام کرده بودند با خشک شدن چاه آب قبلی، اجازه‌ی حفر چاه جدید را گرفته‌اند، آن هم در محوطه‌ای که نه تنها هنوز توسط باستان‌شناسان حفاری بررسی نشده، بلکه در هر قدم آن ممکن است یافته‌ای تاریخی بیرون بیاید، اما این سهل‌انگاری‌ها به راحتی می‌توانند نشانه‌های تاریخی زیادی را از بین ببرند.»
وی با بیان این‌که چاه‌کن‌ها، از زیر مجموعه‌ی شرکتی بودند که پیمانکار وزارت نیرو است، افزود: «خودشان توضیح دادند که یک هفته است در حال کار هستند و به محض رسیدن به آب، دست از حفاری می کشند».
فلاحی به اشاره به مته‌ای که افراد حفار برای ایجاد چاه استفاده می‌کردند گفت: «معمولا در دشت که بافت زمین نرم‌تر است از مته‌های سبک و نرم‌تر استفاده می‌شود، اما هر قدر به طرف کوه نزدیک می‌شویم، چون بافت زمین سخت‌تر است باید از مته‌هایی که ضربه‌های سنگین‌تری به زمین می‌زنند، استفاده کرد و در شرایط کنونی نیز در این محوطه از نقش رستم از مته‌ی سنگین استفاده می‌شود. در واقع هر ضربه‌ای که به زمین وارد می‌کند می‌تواند روی آثار و نهشته‌های قرار گرفته در دل زمین اثر بیشتری بگذارد، درست مانند آسیب‌هایی که در زمان کشیدنِ ریل راه آهن در عرصه‌ی نقش رستم به این محوطه وارد کردند».