غار «آبیشو» را باید در 4 کیلومتری جنوب باختری شاندرمن، در شهرستان ماسال، در استان گیلان، یافت. در آنجا، در دل کوه‌های سرسبزی که تا چشم می‌بیند درختان قامت برافراشته‌اند، دهانه‌ی فراخی از درون کوه راه به تاریک جایی می‌بَرد که غار تازه پیدا شده‌ی آبیشو است. زیبایی‌های شاندرمن و طبیعت زندگی‌بخش آن، با دیدن غار آبی آن است که بیش‌تر و افزون‌تر نمایان می‌شود. رودخانه‌ای که در غار جاری است، تنها یکی از تماشایی‌های آن پدیده‌ی طبیعی است.
آبیشو، واژه‌ای تالشی است. «آو» همان آب است و «ویشو» به معنای «فرورفتن»؛ یا جای فرورفتن. هنگامی که ویژگی‌های غار را برشمردیم و از رودخانه‌ی آن یاد کردیم، بیش‌تر درمی‌یابیم که بومی‌ها چرا غار را جای فرو رفتن و سرریز شدن آب، می‌نامند.
غار را نه گروه‌های کوهنورد و غارپیما، بلکه بومی‌های همان گستره کشف کردند و شناختند. آبیشو درون پهنه‌ای از درختان پُر شاخ‌وبرگ و انبوه، از دیده‌ها پنهان شده بود و صخره‌های کوهی که سر به آسمان می‌سود، غار را هزاره‌ها و سده‌های بسیار دست‌نخورده و ناشناخته ساخته بود. تا آنکه سرانجام تالشی‌ها، بی‌آنکه در جست‌وجوی ناشناخته‌ای باشند، ناگهانی و ناخواسته، یافتند. از آن پس بود که همگان دریافتند چه گوهری از زیبایی و طبیعتی کم‌مانند، از چشم‌ها دور مانده بود. اکنون در میان 16 غار بزرگ و کوچکی که در شهرستان ماسال هست، آبیشو از همه دیدنی‌تر است و پُربازدیدتر.
آن‌چه غار آبیشو را ویژگی برجسته‌ای می‌دهد قندیل‌های بسیار آن است. آبشارهای هفت‌گانه‌ای هم که درون غار هست چنان دیدنی است که انگیزه‌ای افزون‌تر به غارنوردان می‌دهد تا با همه‌ی سختی‌هایی که پیمایش آبیشو دارد، بارها و بارها از آن دیدن کنند. ستون‌های آهکی غار نیز از دیگر تماشایی‌های آن است. چشم‌اندازی که از دهانه‌ی غار روبه بیرون دیده می‌شود، ارزشی افزون‌تر و خودنمایی بیش‌تر به آبیشو می‌بخشد. این غار آهکی، در میان دره‌ای جا گرفته است.
زمین‌شناسان چنین می‌گویند که غار آبیشو بازمانده‌ای از پوسته‌ی اقیانوس پالئوتتیس است. این واژه، به اقیانوس بسیار کهنی گفته می‌شود که در میلیون‌ها سال پیش بخش‌های گسترده‌ای از کره‌ی زمین را پوشانده بود. پهنه‌ی البرز در بلندی‌های شمال ایران، بخشی از اقیانوس تتیس بوده است. یک نشانه‌ی آن، همین غار آبیشو است. گفته‌اند که آثاری از آن دوره‌ی زمین‌شناسی میلیون‌ها ساله، هنوز هم در سنگ‌هایی که کناره‌ی غار دیده می‌شوند، بازیافتنی است. پژوهش‌های زمین‌شناسی، دیرینگی غار آبیشو را 75 میلیون سال برآورد می‌کند.
آبیشو یک دهانه دارد که بلندای آن بسیار است و به 19 متر می‌رسد. پهنای دهانه هم 14 متر است. شگفت است که چنین دهانه‌ی گسترده و نمایانی که به سادگی می‌توان از آن گذشت، هزاره‌ها و سده‌ها از چشم‌ها پنهان بوده است. درازای غار نیز به 740 متر می‌رسد و ژرفای آن 150 متری است.
یک ویژگی دیگر غار آبیشو رودخانه‌ای است که از همان دهانه‌ی غار تا پایان آن جاری است. این رودخانه سبب شده است که آبیشو را در شمار غارهای رودخانه‌ای جای بدهند. آب رودخانه در آغاز پیمایش چندان فراوان نیست اما هرچه به ژرفای غار نزدیک‌تر می‌شویم حجم آن افزون‌تر و گذر از آن سخت‌تر می‌شود. نکته‌ی درخور توجه آن است که رودخانه‌ی درون غار 9 چاه اصلی دارد و یک چاه فرعی. در پایان غار است که به یکباره رودخانه ناپدید می‌شود. این نیز چشم‌بندی طبیعتی است که شگفتی‌هایش بی‌پایان است. در فصل‌های پُربارش، سطح آب درون غار چنان بالا می‌آید که پیمایش آن ناشدنی است. غارنوردانی که آهنگ رفتن به آبیشو را دارند، از همان دهانه‌ی غار حجم ورودی آب را می‌نگرند و اگر بیش از اندازه جاری باشد از پیمودن غار چشم‌پوشی می‌کنند.
قندیل‌هایی که درون غار دیده می‌شود ستون‌هایی هستند که یا مانند غارهای دیگر از سقف آویزان‌اند یا آنکه به شیوه‌ای تماشایی از کف زمین روییده‌اند. این قندیل‌ها چندان فراوان و شگفت‌آورند که به غار آبیشو جاذبه و گیرایی دوچندانی می‌بخشند. چاه‌هایی هم که پیش‌تر اشاره کردیم که در درون غار وجود دارند، گاه چنان ژرفایی می‌گیرند که باید به شیوه‌ی سنگ‌نوردی از آن‌ها پایین رفت و بالا آمد. چنین ویژگی‌ای، دلخواه غارنوردان حرفه‌ای است. آبشارها نیز در غار آبیشو هفت‌گانه هستند. همه‌ی این‌ها و بسیار بیش‌تر از این‌ها، به این غار جلوه‌ای دیگر می‌بخشد و آن را در میان غارهای مهم ایران جای می‌دهد. هرچند هیچ غاری نیست که به دور از ارزش و اهمیت باشد.
از ستون‌های آهکی غار آبیشو نیز باید یاد کرد. آبی که هزاره و سده‌ها از دیواره‌های غار جریان داشته، آن ستون‌های آهکی را پدید آورده است. گویا ستون‌های آبیشو ویژگی‌های یگانه‌ای دارند که در غارهای دیگر ایران یافتنی نیستند. هیچ جای غار نیست که از این ستون‌ها و پیکره‌های گوناگون خالی باشد. هوایی هم که درون غار جریان دارد، 5 یا 6 درجه سردتر از بیرون غار است.
همه‌ی ویژگی‌هایی که برای غار آبیشو برشمردیم، سبب می‌شود که غارنوردان پیمایش این پدیده‌ی طبیعی را کم‌و‌بیش دشوار بدانند. آن‌ها می‌گویند که پس از پیمایش دهلیز غار، به نخستین فرودی باید تَن داد که 6 متری است. این فرود، نخستین نشانه ی گذرِ همراه با احتیاط غار می تواند باشد. پیش تر گفتیم که آبیشو 9 چاه دارد. تا چاه سوم پیچیدگی چندانی برای پیمایش غار دیده نمی‌شود. از آنجا بدان سو است که لبه‌های لغزنده و شیب‌دار غار آغاز می‌شود و به راهروهای تنگ و باریکی می‌رسد و باید بسیار مراقب بود. ناگزیر برای پیمودن غار باید مجهز به ابزار غارنوردی بود. به ویژه لباسی که از نفوذ آب جلوگیری کند، باید همراه غارنوردان باشد.
درون غار دو گونه خفاش دیده می‌شود و نیز جاندارانی مانند حلزون، پشه و آب‌دزدک. درباره‌ی غار آبیشو افسانه‌هایی بر سر زبان‌ها است. می‌گویند غولی درون غار خانه دارد و گاه از غار بیرون می‌آید و خود را نمایان می‌کند! اینکه کسانی مدعی شوند که غول آبیشو را بارها دیده‌اند، از دیگر افسانه‌های خیال‌آوری است که گاه شنیده شده است.
این نیز برشمردنی است که تاکنون بیش از 2 هزارمتر از غار آبیشو پیموده شده است. این غار زیبا در سال 1389 خورشیدی، با شماره‌ی 90 در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت شده است.
*با بهره‌جویی از: تارنمای «باشگاه کوهنوردی و اسکی دماوند» (گزارش پیمایش غار)؛ و نیز تارنماهای «کجارو» و «الی گشت»
نام دیگر غارهای دیدنی ایران را در نشانی زیر ببینید:
