اسکلت ساختمانی به‌تازگی در حریم چشم‌انداز پل خواجو، یکی از بی‌‌مانندترین پل‌های تاریخی ایران برافراشته شده است. این سازه که درست در سرسرای(:کریدور) دید این پل روزگار صفوی قد برافراشته است، به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، دهن‌کجی دیگر به آثار برجسته و معماری شهرموزه‌ی اصفهان است.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، ارتفاع بناها در حریم منظری پل‌های تاریخی اصفهان 12 متر است. پیشتر این ارتفاع را یک ساختمان در حریم «پل مارنان» شکست و اکنون ساختمانی که تیرماه سال گذشته پروانه دریافت کرده، در سرسرای دید پل خواجو، این اثر یگانه معماری ایران را زیر سایه پوشانده است.
رعایت خط آسمان و بلندای مشخص و تعیین شده در حریم آثار تاریخی، از بایسته‌هایی است که باید رعایت شود. جز این باشد منظر آثار میراث فرهنگی خدشه دار و یا کور می‌شود. سنگ بنایی که کج گذاشته شد، تا ثریا کج می‌رود؛ این حکایت بلندمرتبه‌سازی در حریم آثار تاریخی اصفهان است که هر سال برگی بر دفتر آن افزوده می‌شود و آن را به رویدادی همیشگی برای آثار تاریخی و شاخص اصفهان تبدل کرده است.
همان چیزی شد که کنشگران فرهنگی از آن بیم داشتند
الگوی هنجارشکن و رشد بلند مرتبه‌سازی در حریم منظری بناهای تاریخی، همان چیزی بود که کنشگران و کارشناسان میراث فرهنگی از آن بیم داشتند. اکنون هرچند وقت یکبار برافراشته شدن ارتفاعی نامعمول در کنار آثاری مانند چهارباغ، میدان نقش جهان و یا به تازگی خواجو، این رویداد را در میراث فرهنگی اصفهان به روندی به گمان معمول تبدیل کرده است که با وجود اعتراض و خرده گیری کارشناسان، پس از چندی با پشتیبانی نهادهای شهری تبرئه و به بوته ی فراموشی سپرده می شوند؛ رویدادی که همان درست دانستن الگوی نادرست افزایش ارتفاع در حریم منظری آثار تاریخی و رقم زدن آینده‌ای ناپیدا برای سیمای میراث فرهنگی اصفهان است.
داستان این تخطی ها از کجا آب می خورد؟
به گمان می‌رسد جهان‌نما تجربه‌ی پندآموزی نبود و به‌گونه‌ای شهر تاریخی اصفهان را در برابر بلند مرتبه‌سازی‌ها واکسینه کرده است! ساختمان غول‌پیکری که بیشتر به یک دژ نظامی در کنار چهارباغ و میدان نقش‌جهان می‌ماند. سنگ بنا را مدیران شهری آن زمان از همین‌جا کج گذاشتند.
ارتفاع گرفتن هتل کوچه ارفعی در حریم چهارباغ و محور تاریخی فرهنگی اصفهان، بلندمرتبه‌سازی در حریم منظری پل مارنان، بالا آمدن ساختمان مجتمع تجاری نیوشا در حریم دولتخانه صفوی و میدان نقش جهان، نوسازی و ارتفاع گرفتن چند ساختمان در گذر سعدی به بهانه‌ی بازسازی و اکنون رویداد پل خواجو، چنان عادی و معمول شده که به روشنی در سرسرای باز پل خواجو، اسکلت یک ساختمان قد برافراشته و چشم‌انداز این پل تاریخی را مخدوش کرده است.
در برابر این رویدادهای ناخوشایند که انگار شیرازه‌ی آن دیگر در رفته است و هرکس به سادگی می‌تواند قوانین حریم آثار تاریخی را در شهر اصفهان دور بزند، کارشناسان معماری و کنشگران میراث فرهنگی که به تنگ آمده‌اند می‌پرسند: مگر این شهر، سازمان بازرسی و قاضی ندارد؟ چرا کسی به فریاد اصفهان و هویت تاریخی و فرهنگی آن نمی‌رسد؟ داستان این تخطی‌ها از کجا آب می خورد؟ آیا حفظ میراث تاریخی به عنوان شناسنامه های این سرزمین، با این روش ها امکان پذیر است؟
یکی بیاید بگوید در میراث فرهنگی اصفهان چه خبر است؟!
رامین مدنی، رییس دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان، با برشمردن نگرانی‌اش از بلند مرتبه‌سازی‌ها در حریم آثار معماری و فرهنگی شاخص اصفهان، می‌گوید: «شهر، شهردار و میراث فرهنگی دارد. روی این پل خواجو باید شیری به نام میراث فرهنگی خوابیده باشد، در میراث فرهنگی اصفهان چه اتفاقی روی داده است؟ چهارباغ‌اش را جمع می‌کنی، خواجویش بالا می‌زند؛ خواجو را جمع می‌کنی، یک جای دیگر بالا می زند؛ چه خبر است؟ یکی بیایید بگوید در میراث فرهنگی چه خبر است؟».
وی که باور دارد که سیاست‌های کنونی، سیاست‌های خوب و کارآمدی برای نگه‌داری میراث فرهنگی نیست درباره‌ی ساختمانی که در حریم منظری پل‌خواجو قدبرافراشته است، گفت: «ساختمان یادشده در نظام ارتفاعی پل خواجو اتفاق خوشایندی نیست، اگر پروانه برای این ساختمان صادر شد، مسوولان شهرداری باید بتوانند نظر سودبَر (:ذی نفع) را جلب کنند تا از این کار دوری کند یا اگر پروانه‌ای صادر نشده، باید متوقف و دستور تخریب داده شود. چون این ساختمان در حریم و در کریدور دید یکی از شاخص‌های معماری جهان قرار می‌گیرد».
مدنی گفت: «محدوده‌های تاریخی شهر اصفهان قابلیت چنین کارها و چنین برخوردهایی را به هیچ‌روی ندارد و باید هرچه بیشتر محافظت شود. طبیعی است که افراد مختلفی قصد سوءاستفاده‌هایی دارند اما اگر رابطه شفاف‌تر و مشخص‌تری در نظام تصمیم گیری باشد، چنین اتفاقات ناخوشایندی رخ نمی‌دهد».
دست‌فروشان را می‌بینند، تخلف‌کاران میراث فرهنگی را نمی‌بینند!
از نگاه این کارشناس معماری، تخلف‌ها آن‌هم در حریم چشم‌انداز آثار تاریخی، چیزی نیست که بتوان از کنار آن به‌سادگی گذشت. مدنی این موضوع را این‌گونه بازگو کرد: «وقتی یک دست‌فروش در شهر اصفهان می‌خواهد سیب زمینی کنار خیابان بفروشد، یگان شهرداری می‌ریزد و تمام کار و بارش را بهم می‌ریزند. چطور ممکن است یک نفر یک طبقه را خلاف بسازد و شهرداری این را نبیند؟».
رییس دانشکده‌ی معماری دانشگاه هنر اصفهان افزود: «چه سودی وجود دارد که یک ساختمان یک طبقه بیشتر بسازد؟ چه گروهی سود می‌برند؟ آیا این به نفع شهر، بافت و حریم تاریخی اصفهان است؟ مگر منافع مشترک شهر، فرهنگ و تاریخ یک شهر چیزی است که بشود بر سر آن معامله کرد؟ یا خرید و فروش کرد؟ آیا این شهر تجربه‌ی جهان‌نما را نداشت؟ چه کسی آن را ساخت؟ چه کسی مجوز داد؟».
به باور این کارشناس این داستان باید یک‌جا پایان یابد و با فسادها برخورد شود: «اینکه هر بار یکی از این قارچ‌ها در حریم آثار تاریخی شهر بالا می‌آید باید سازمان بازرسی ورود کند. اگر قانون هست و حرایم تعریف شده و شهر طرح تفضیلی دارد که این‌گونه هم هست باید دید این داستان از کجا آب می‌خورد؟ مگر رییس قوه قضاییه و سازمان بازرسی به داد این شهروندان و این شهر برسد که ما چرا باید شهرمان و تاریخ‌مان را با چنین غفلت‌‌هایی لگدمال کنیم و از میان ببریم؟».
میراث فرهنگی نادیده گرفته می‌شود
محمدرضا قانعی، معمار و کنش‌گر میراث فرهنگی، باور دارد که درآغاز باید از شهرداری گلایه کنیم که تنها منافع آنی و زودگذر را می‌بیند و به شکلی میراث فرهنگی را ندیده می‌گیرد و سپس از میراث فرهنگی گله‌مند شد که چگونه باید چنین رویدادی در کنار یک سازه‌ی صفوی بیفتد.
وی گفت: «متاسفانه پروانه برای ساختمان یادشده برپایه‌ی یکسری معیارهای کمی، صادر شد و به اینکه این بنا در حریم پل خواجو ساخته می‌شود توجهی نشده است؛ این موضوع هم تکرار همان ماجرای ارتفاع گرفتن هتل کوچه ارفعی در حریم چهارباغ است».
وی ادامه داد: «زمانی تصویب شد که ارتفاعی بیشتر از ۱۲ متر در اصفهان ساخته نشود. این محدوده رینگی بود که در حقیقت بتوانند دید و منظر گنبدها را حفظ کنند و از میان نرود. این از منطقی آمده بود که ساختمان نباید از بلندای درخت‌هایی که در این جلگه هست، تجاوز کند. ولی سپس دیدیم که شرایط به این شکل شد که حالا می‌بینید. من برای خودمان و شهرمان متاسفم».
رویداد ناخوشایندی است
اشاره‌ی قانعی به مخدوش‌شدن حریم چشم‌انداز سازه‌های تاریخی اصفهان است. گنبدها، پل‌ها و منارهایی که هویت شهر تاریخی و گردشگری اصفهان است. کور کردن دید این عناصر معماری با این روند روزافزون برای میراث فرهنگی این شهر اتفاق ناخوشایندی است. به سخن قانعی، این مشکل ویژه‌ی پل خواجو نیست و آبشخور آن شیوه و فکر مدیرانی است که در سال‌های کنونی نه‌تنها رشد نداشته‌اند که عقب‌گرد هم کرده‌اند.
وی افزود: «تخریب‌ها، همه گونه‌اش به یک شکل معمول درآمده است، همه به کارهای غلط گذشته بازگشت داده می‌شوند و این‌گونه این جریان دامن زده می‌شود. دیدیم که چند وقت پیش هتلی حریم چهارباغ را شکست و یا ساختمانی که در حریم پل مارنان، نیمه‌کاره، سال‌ها رها شده است. متاسفانه خشت کجی را شروع کردیم و این تا ثریا کج رفت».
از نگاه قانعی مسوولان امر در شهرداری و میراث فرهنگی دارای شایستگی لازم برای حفظ داشته‌های میراث فرهنگی اصفهان نیستند چراکه افراد تنها باید در حلقه سیاسی باشند تا به مسند برسند و به همین دلیل نمی‌توانند صلاح میراث فرهنگی را درست تشخیص بدهند.
مالک مجوزی از میراث فرهنگی ارایه نکرد
اما ناصر طاهری، معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان، درباره‌ی ساختمانی که چشم‌انداز خواجو را مخدوش کرد، گفت: «یگان حفاظت را برای بررسی به محل مورد نظر فرستادیم، اما مالک مجوزی از میراث فرهنگی به ما نشان نداد. دو بار هم با شهرداری منطقه نامه‌نگاری کردیم که ماجرا از چه قرار است؟ اما هیچ جوابی به ما داده نشد». به گفته‌ی طاهری در اسناد و مدارک میراث فرهنگی هم مجوزی برای این ساختمان داده نشده است.
وی یادآور شد: «در تابلو پلاک مورد نظر، بلندای ساختمان بیشتر از 12 متر است، اما از آنجا که در تابلو، کد نوسازی و نام مالک زده نشده بود، با همان مشخصات موجود برای شهرداری نامه زدیم که چه پروانه‌ای برای ساختمان صادر شده است؟».
طاهری گفت: «ضوابط در طرح تفضیلی لحاظ شده است. ارتفاع بناهای برِ خیابان، تا 150 متری پل‌های تاریخی 12 متر است. از 150 متر بیشتر، ارتفاع 17 متر و در برخی مکان‌ها هم ارتفاع 14 متر است. ساختمان یادشده در کریدور دید پل خواجو قرار دارد و به نظر هم می‌رسد که در حریم باشد. اگر ارتفاع این ساختمان بیشتر از سه طبقه باشد، خلاف ضوابط است».
پُل خواجو از سازه‌های دوره‌ی شاه‌عباس دوم صفوی است، که در سال ۱۰۶۰ مهی(:قمری) بر روی زاینده‌رود ساخته شد. پل خواجو به دلیل معماری چشمگیرتر و تزیینات کاشی‌کاری از دیگر پل‌های زاینده‌رود پرآوازه‌تر است. این پل میان دو پل تاریخی جویی و شهرستان جای دارد.
