خبر ویران کردن یکی دیگر از خانههای تاریخی اگرچه تکراری اما همچنان برای دوستداران میراثفرهنگی کشور ویرانگر بود. هر روز قامت یک سازهی تاریخی زیر بار بیمهری خم میشود و میشکند، گویی ما میراثداران ناخلف کمر به ویرانی تاریخ و فرهنگ خویش بستهایم که اینچنین تیشه بر ریشهی هویت خویش میزنیم. اینبار قرعه به ویرانی خانهی «حاج باشی» اراک افتاد، خانهای که از اواخر دورهی قاجار و اوایل دوره پهلوی نخست برجایمانده است.
خانهی احمدقلی خان حاجباشی اراک بنایی همساز (:متقارن)، دارای هماهنگی (:تناسب)های هندسی طلایی در مهرازی (: معماری) و آذینبندیهای ویژه است. آبرسانی سازه از کاریز (:قنات) شهر فراهم میشد. این سازه در آذرماه ۱۳۹۶ خورشیدی، در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
دیماه 1396 خورشیدی، ایسنا در گزارشی نوشت: «مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی گفت: تعدادی از ورثه خانهی تاریخی حاجباشی اراک قسمتی از این بنا که به ثبت ملی رسیده بود را تخریب کردند به همین دلیل باید در محاکم قضایی پاسخگو باشند».
در ادامهی این گزارش آمده بود: «به دنبال انتشار خبر تخریب یک اثر ملی در اراک، سیدمحمد حسینی در این خصوص اظهار کرد: تعدادی از ورثه خانه تاریخی حاجباشی اراک بر خلاف قانون اقدام به تخریب قسمتهایی از این بنای ارزشمند کردهاند. این اقدام تعرض به یک ثروت ملی است و به جد و بدون کوچکترین ملاحظهای پیگیری قانونی خواهد شد. خاطیان باید ابتدا به مراجع قضایی و سپس افکار عمومی پاسخگو باشند. وی افزود: کارشناسان اداره کل در مرحله تشکیل پرونده این بنا برای ثبت ملی، برداشت های تخصصی و دقیقی را از این بنا داشتهاند و با زحمات مداوم و صرف هزینههای درخور توجه پروندهی ثبت ملی این بنا را تهیه کردند تا اینکه این اثر به ثبت ملی رسید اما اکنون عدهای با تعرض به این بنا در حقیقت تیشه بر ریشهی قانون زدهاند. حسینی گفت: با اطلاع کارشناسان و یگان حفاظت اداره کل، از پیشروی بیشتر تخریبگران جلوگیری شد، اما متخلفان در عین قساوت اقدام به تخریب ستون های اصلی بنا کردهاند. اداره کل نیز اکنون به دنبال حکم بازداشت متعرضان به این بناست. وی افزود: هر مدیر، فرد آگاه و یا ورثه ای که به این بنا متعرض شده باید پاسخگو و منتظر پیگیری ویژه اداره کل در این خصوص باشد زیرا به هیچ عنوان از این تخلف آشکار نخواهیم گذشت. حسینی گفت: از دادستان اراک تقاضا می کنیم که با حضور شایسته و پررنگ در این ماجرا، یک اتمام حجت بسیار جدی با متعرضان به این بنای تاریخی شود تا متخلفان و متعرضان به ثروت های ملی هوشیار باشند که میراث فرهنگی کشور یک ثروت ملی است و مراجع قانونی به اشد مجازات با خاطیان برخورد می کنند».
با وجود این هشدارها شوربختانه فروردینماه ۱۳۹۸ خورشیدی بخشی از این سازهی ثبت ملی شده از سوی وارثان ویران شد و از آنجا که مالکان با ثبت شدن این خانه مخالف بودند و همچنین نبود اعتبار کافی برای تملک از سوی میراث فرهنگی استان مرکزی، در نگاهداری و مرمت آن همکاریای صورت نگرفت و وارثان هم به اشد مجازات نرسیدند.
مالکان که در این چند سال کوشیدند این سازه را از فهرست آثار ملی خارج کنند، سرانجام در ماههای آغازین سال 1399 خورشیدی توانستند حکم بر خروج این بنا از فهرست ملی را از دیوان عدالت اداری دریافت کنند. اگرچه با ویرانگریهای پیدرپی در این سالها ۸۰ درصد سازه از دست رفته بود ولی شامگاه یکشنبه، نوزدهم اردیبهشتماه ۱۴۰۰ خورشیدی، ضربهی پایانی بر پیکر زخمخورده و ازهمگسستهی آن وارد و این سازهی تاریخی سراسر ویران شد و به تاریخ پیوست.
در ادامه فرتورهایی (عکسهایی) که مژده حیدری، گزارشگر مردمی امرداد از خانهی حاجباشی اراک، پیش و پس از ویرانی در دسترس این نشریه قرار داده است را ببینید:
فرتوها از مژده حیدری است.
4090
