پایداری صنایعدستی ایران به آمدن گردشگران به کشور بستگی دارد. آنها هستند که میتوانند با خرید صنایعدستی هزینهی سنگین دستساختهای هنرمندان صنایعدستی ایران را پرداخت کنند. اگرچه وضعیت گردشگری و صنایعدستی در ایران همواره تحتتاثیر بحرانهای سیاسی و اقتصادی با دشواریهایی روبهرو بوده است ولی با پدید آمدن بحران کرونا این وضعیت پیچیدهتر هم شد. با گسترش کرونا در جهان، گردشگران به ایران هم نیامدند و سفرهای نوروزی نیز برای جلوگیری از گسترش افزون تر آن ویروس، انجام نگرفت. اکنون پرسش ناگزیری پیشروی ماست: صنایع دستی کشور ما چگونه میتواند از این پیچ دشوار و بحران جهانی گذر کند؟
با گسترش ویروس کرونا و پیامدهای اقتصادی آن، پیکر صنایع دستی ما آسیبهای جبرانناپذیری دیده است. هر چه از زمان این بیماری میگذرد آثار آن بر این صنعت بیشتر نمایان میشود؛ تا آنجا که برخی از کارشناسان از بایستگی رویکردی نو در عرضه و فروش صنایعدستی سخن به میان میآورند. آنها میگویند که وضعیت پیش آمده، دارندگان (صاحبان) صنایع دستی ما را ناگزیر میکند که از فضای فیزیکی دور شوند و برای کاهش آسیبها، به فضای مجازی روی بیاورند.
چنین راهکاری البته در آینده میتواند از کسادی بازار صنایع دستی بکاهد و تجربهای نو در این صنعت به شمار رود. اما زیانهایی که از زمان بحران کرونا گریبان صنایع دستی ما را گرفته است، چه بسا بسیاری از هنرمندان را چنان در تنگنا بگذارد که برخاستن دوبارهی آنها و جبران زیانها را دشوار سازد.
برآورد سازمان جهانی گردشگری از درآمدزایی هر گردشگر، 1485 دلار است (خبرگزاری برنا). در ایران برآورد مسوولان میراث فرهنگی از درآمدزایی سالانهی گردشگری کشورمان نزدیک به 600 میلیون دلار بوده است (خرداد 1398- تارنمای ایران کالا). اکنون با بسته شدن بازار صنایع دستی شهرهای ایران، میتوان گمان بُرد که زیانهایی که این بحران برای همهی بخشهای گردشگری ما (و جهان) پدید آورده است، درآمدزایی کشور را به میزان بسیاری کاهش میدهد. بهویژه آنکه نگاه دارندگان (صاحبان) صنایع دستی ما به آغاز سال نو بود؛ یعنی زمانی که آمدن مسافران نوروزی و گردشگران، بازار مناسبی برای فروش صنایع دستی پدید میآورد.
بسته شدن بازارهای فروش صنایع دستی
با دامنهدار شدن بیماری کرونا، مدیران صنایعدستی استانهای ایران، کم و بیش یکی پس از دیگری بازارهای خود را بستند. مدیرکل میراثفرهنگی استان کرمانشاه در روزهای پایانی سال از بسته شدن بازارچههای این استان و زیانی که به سبب آن به دارندگان این صنعت رسیده است، خبر داد. به ویژه آنکه هر سال در نوروز، شمار زیادی از گردشگران کشورهای همسایهی باختری ما به این استان میآمدند وبدین گونه بازارچههای صنایعدستی را درآمدزا میساختند.
در 22 اسفندماه سال گذشته نیز کارگاههای صنایع دستی استان مازندران بسته شد. در این استان نزدیک به 200 رشته صنایعدستی هست و بیش از 12 هزار تَن به این کار سرگرماند. درآمد سالانهی این استان از فروش صنایع دستی، نزدیک به 150 میلیارد دلار بوده است (خبرگزاری ایرنا). با آغاز بحران کرونا همگی نمایشگاههای نوروزی صنایع دستی برای نوروز 1399، بسته شد. میتوان دریافت که صنایعدستی مازندران و گیلان چه زیان هنگفتی را باید تاب بیاورد.
صنایعدستی استان اردبیل هم از پیامد این بحران در امان نماند. در 22 اسفندماه سال گذشته سرپرست معاونت صنایع دستی استان اردبیل از تعطیلی کارگاههای تولید این استان، برای جلوگیری از گسترش ویروس کرونا، خبر داد. بازار صنایع دستی اصفهان نیز همین سرنوشت را یافت. پانزدهمین نمایشگاه سراسری صنایعدستی و گردشگری نیز که قرار بود از 13 تا 16 اسفندماه سال گذشته در نمایشگاه بینالمللی اهواز برپا شود، به سبب گسترش کرونا، تعطیل شد.
گردشگرانی که نیامدند
از سوی دیگر، ولی تیموری، معاون گردشگری وزارت میراثفرهنگی، به خبرنگاران گفته بود که پیشبینی این وزارتخانه چنین بود که در پایان سال، بیش از 10 میلیون گردشگر خارجی به ایران سفر کنند (خبرگزاری برنا).
اما گسترش کرونا گردشگران را از سفر به ایران و دیگر کشورهایی که درگیر این بیماری هستند، بازداشت. این را نیز باید زخم دیگری بر پیکر صنایعدستی ما به شمار آورد.
در این میان کوششهایی برای پشتیبانی (حمایت) از دارندگان صنای دستی انجام گرفت. برای نمونه، وزیر میراثفرهنگی برای جلوگیری از زیان افزون تر تولیدکنندگان صنایع دستی، گفت که آنها میتوانند هزینههای مالیات و بیمه را با 3 ماه دیرکرد پرداخت کنند (خبرگزاری ایلنا- 28 اسفند 1398). این راه حلی کوتاه مدت است. اما چارهاندیشی درازمدت برای رهایی صنایع دستی ما از بحران پدید آمده، بایستگی تام و تمام دارد.
به هر روی، ناگفته پیداست که نه تنها صنایعدستی ایران بلکه صنعت گردشگری جهان با چالش اقتصادی زیانباری روبهرو شده است. گذر از این بحران، نیاز به برنامهریزی باریکبینانه دارد. پیشنهاد کارشناسان برای روی آوردن صنایع دستی ما به فروش در فضای مجازی، راهکار درست و بایسته برای گذر از دشوارهای پیش آمده است. از همینرو است که چندی پیش پ.یشی (:کمپینی) در پشتیبانی از صنایعدستی در فضای مجازی پدید آمد و از تولیدکنندگان خواسته شد که کالاهای خود را در فضای مجازی به فروش برسانند.
چشمانداز صنایع دستی ما هرچند خبر از دشواریهایی میدهد اما با همدلی و پشتیبانی کارآمد از دارندگان صنایع دستی و رویکرد درست و برنامهریزی شده برای فروش در فضای مجازی، میتواند راهکاری برای جلوگیری از زیانهای توانفرساتر باشد.
