تاق سنگی یا به زبان کُردی تاق «وَه سان» که به نادرستی به آن تاق بُستان میگویند، نام محوطهای است که نشانههای آن را از هزارههای کهن داریم و پادشاهان ساسانی به انگیزهی جایگاه ویژه و طبیعت زیبای آن با نگرش به مفهوم منطقه، رخدادهای روزگار خود را در دامان کوه تراشیدند. امروزه سنگنگارههای ساسانی تاق «وَه سان»، یکی از ارزشمندترین یادمانهای تاریخی – فرهنگی کشور به شمار میآیند.
به گزارش اَمرداد، تاق وَه سان یا همان تاق بستان، چند سالی است که با چالشهای فراوانی روبهرو بوده است. این مجموعهی چشمنواز و دلربا دارای بیهمتاترین سنگنگارههای ساسانی کشور بوده که از ارزش بسیار فراوانی نزد کارشناسان و پژوهشگران برخوردار است. اما این مجموعه دچار مدیریت ناکارآمد و غیرمتخصص شد و روزگاری اندوه باری را در چند سال گذشته تجربه کرد. تاق بُستان که پروندهی آن در سیاههی ناپایدار (:فهرست موقت) سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی یونسکو جای گرفته، بنا است پس از برطرف شدن چالشها و دشواریهای آن از سوی ایران و پس از بازدید کارشناسان و بازرسان و تایید آنان به ثبت جهانی یونسکو برسد. اما محوطهی تاریخی تاق بستان با چالشهای بیشماری روبهرو بوده و برطرف کردن هرکدام از آنان نیازمند همکاری همهی دستگاههای دولتی است. مدیریت شهری باید همهی خانهها، فروشگاهها، کبابی و رستورانهای پیرامون این محوطه را بهجای دیگری برده تا حریم درجه یک آن آزادسازی شود. موضوع مهم دیگر این محوطهی تاریخی، نم و رطوبتی است که در چند سال گذشته و بر اثر دخالتهای بیجا و انجام کارهای غیرتخصصی و تصمیمهای نادرست به جان سنگنگارههای ساسانی آن افتاده و این دشواری را به یکی از چالشهای بزرگ و ریشهای تاق بستان تبدیل کرده است. همچنین موضوع بازآرایی (:مرمت) و زِدودن این نم و رطوبتها نیازمند مطالعات گسترده و آسیبشناسی و بهره از استادان باتجربه و چیرهدست خواهد بود و نمیتوان یکشبه و بدون انجام کارهای نامبرده، برای آن نسخه پیچید. بهویژه آنکه، تجربه تلخ و ناگوار نابسامانی و پدیداری چشمهی تاق بستان، خردهگیریهای (:انتقادات) فراوان کارشناسان و دلسوزان را به همراه داشته است. ولی چندی پیش جانشین (:معاون) میراث فرهنگی کشور در گفتوگو با خبرگزاریها و روزنامهها گفته بود، نم و رطوبت از تاق بستان رخت بربسته و این چالش رفع شده است. این سخنان همان زمان مایهی شگفتی همهی کارشناسان و آگاهان به اَمر شد. اما کسی دراینباره اعتراضی نکرد یا شاید گمان میکرد که فریادش بهجایی نخواهد رسید. ولی آیا بهراستی، نَم و رطوبت با این شتاب از تاق بستان رخت بربسته است؟ و چهکارهایی برای زِدودن این رطوبتها انجامشده است تا بتوان این تجربه را برای دیگر سنگنگارههای کشور به کار برد. در همین زمینه و برای آگاهی بیشتر از کارهای انجام گرفته به سراغ محمدحسن طالبیان، جانشین میراث فرهنگی کشور رفتیم. دکتر طالبیان در پاسخ به این پرسش که چهکاری در راستای زِدودن رطوبتها انجام شده است، تنها به این جمله بَسنده میکند که کارهایی در دست انجام است و بهتر است شما با دکتر عزیزی، مدیرکل امور پایگاههای سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی گفتوگو کنید. اَمرداد برای پیگیری این موضوع به سراغ فرهاد عزیزی رفت. دکتر عزیزی پس از آگاهی از سخنان طالبیان و پرسش و پیگیریهای ما گفت : « در نشستی هستم و خودم به همین شماره زنگ میزنم». اما زنگی از سوی ایشان زده نشد و پیگیریها و زنگ زدنهای پِیاپی ما تا زمان نگارش این گزارش به نتیجهای نرسید!
اصل داستان چیست؟
حقیقت داستان آن است که جانشین میراث فرهنگی کشور برای بستن دهان روزنامهها و خبرگزاریها و رهایی مجموعهی تاق بستان از اعتراضات آنان و کُنشگران (:فعالان) میراث فرهنگی و مهمتر از همه خریداری آبروی ازدسترفتهی مجموعهی تاق بستان چنین گفتوگویی را انجام داده است. و هنگامیکه با پرسش و چرایی انگیزهی زِدودن رطوبت روبهرو میشود، درواقع توپ را به زمین مدیر امور پایگاهها میاندازد و دنبالهی داستان … بهراستی کیست که نداند در این چند سال گذشته چه ها که بر سر محوطهی ارزشمند تاق بستان نیامده است. چرا آن هنگام که کارشناسان و دلسوزان میراث فرهنگی فریاد اعتراض خود را به گوش مدیران رساندند، آنان بهسادگی و آهستگی و بدون پروا (:اعتنا) از کنار آن گذشتند. و مهمتر از همه چرا پژوهشکده باستانشناسی میراث فرهنگی سکوت پیشه کرد؟ و پرسشهای بیشمار دیگری که در این جُستار نمیگنجد.
باید دانست که میراث فرهنگی کرمانشاه در یک دههی گذشته برای زِدودن این نم و رطوبتها تنها بر روی درزها و شکافهای بالا و کنار سنگنگارهها سیمان کشیده است! و با این کار بهسادگی و آسودگی از کنار یک چالش بزرگ گذشته است. اما دریغ از اینکه با بارش باران و برفهای زمستانی دوباره نم و رطوبت بازخواهد گشت. مگر اینکه به گفتهی جانشین میراث فرهنگی کشور کارهایی در دست اجرا باشد. هرچند که اجرای آنهم به این زودیها نتیجه نخواهد داد. پس بهتر است مدیران میراث فرهنگی در گفتوگوها و گزارشهای خود ژرفنگری (:دقت) بیشتری داشته باشند.
امرداد برای آگاهی بیشتر و چگونگی بهره از مواد مرمتی و زِدودن نَم ها به سراغ یکی از کارشناسان مرمت رفته است. سیامک علی زاده، مرمتگر آثار، بناها و اشیاء در همین زمینه به اَمرداد گفت : « اینکه رخنهی (:نفوذ) نم ها حذف شود، بسیار مهم است. زیرا رطوبت چه به گونهی فرودی (:نزولی) و چه به گونهی بالارونده هردو زیانآور بوده و تاثیرات منفی و ویران گری را در دراز مدت گذاشته و انگیزهی نابودی (:اضمحلال) سنگها خواهند شد. بههرروی اگر در این زمینه کارهایی انجام شده باشد که هر دو نمونه رطوبت به درون ساختار سنگها رِخنه نکند، جای سپاسداری دارد».
دکتر علی زاده در دنبالهی سخنانش افزود : « اما اینکه برای پیشگیری از رخنهی رطوبت فرودی برای درزها و شکافها از چه موادی بهره برده شده، بسیار مهم است. نخست اینکه، پر کردن درزها و شکافها باید عمقی باشد. دوم اینکه، باید از موادی بهره برده شود که سازگاری و هماهنگی از دید ساختاری با سنگها داشته باشد. همچنین از دید گرفتگی و گستردگی (:انقباض و انبساط) در خِلال فصلهای گوناگون با سنگ هماهنگ باشد. و نباید از موادی بهره برد که سپستر تبدیل به یک دشواری شده و خود انگیزهی ویرانی شوند. از همین روی نباید به گونهی مُسکِن برای سنگهای موجود نسخه پیچید. و بهتر است در این زمینه با مطالعه و با بهره از تجربههای کشورهای پیشرفته اقدام کرد. بهویژه که بنا است پروندهی تاق بستان به ثبت جهانی یونسکو برسد. از سویی، از دید نما و رنگ مواد بهره برده شده، باید دقت کرد که زیاد اختلاف نداشته باشند و تا آنجا که شدنی است به رنگ سنگها نزدیک باشد. در پایان نیز، این تزریقات و نفوذ دادن مواد به درون سنگها باید با ژرفنگری و بردباری (:دقت و حوصله) انجام بگیرد. بهگونهای که همهی درزها را پر کنند».
نگارههای زیر را که بهتازگی گرفته شده است، ببینید :
درزهای بالای نگارکندها را با سیمان پر کرده اند!؟.
نگاره پادشاه(خسرو پرویز) سوار بر قایق که در حال ویرانی است.
نگاره تاج ستانی خسرو پرویز ساسانی که نیاز ضروری به پاک سازی دارد.
درزها و ترک های پشت تاق بزرگ را با سیمان پرکرده اند و جای شگفتی دارد.
شوره هایی که از گذشته در تاق کوچک پدیدار شده و هنوز وجود دارد.
بخش بالای سنگ نگاره اردشیردوم که با سیمان پر شده است!؟.
سنگ نگاره تاج ستانی اردشیر دوم ساسانی.
سمت راست سنگ نگاره اردشیر.
آب برکه روبروی سنگ نگاره ها که به کمترین حد رسیده است.
کارشناسان می گویند در دراز مدت این سیمان ها خود به معضلی تبدیل خواهد شد.
فرتورها از سیاوش آریا است.
6744
