خویدک؛ روستایی که مردگانش رو به تخت‌جمشید آرمیده‌اند!

سده‌ها پیش، زمانی که هر آن بیم دست‌یازی راهزنان و لشکریان به روستاها می‌رفت، مردم خُویدک دست به کار کم و بیش نوآورانه‌ای زدند و در دل روستای خود روستای دیگری ساختند که برج و بارو داشت و دژی استوار بود. آن‌ها زمانی که از دور گردِ سُمِ سواران بیگانه را می‌دیدند، همگی در درون دژ پناه می‌گرفتند و میان دیوارهای بلند آن خود را از گزند راهزن دور نگه می‌داشتند.

خویدکی‌ها دژِ روستای‌شان را در جایی ساخته بودند که کاریزی (:قناتی) از زیر آن می‌گذشت. بدین‌گونه آب آشامیدنی مورد نیاز خود را، تا هر زمان که لشکریان از روستا دور بشوند، داشتند و تاب پایداری می‌یافتند. بازمانده‌های این دژ تاریخی هنوز هم در روستای خویدک دیده می‌شود و از دیوارهای خشت و گِلی آن پژواک تاریخی دیرینه را می‌توان شنید!
خویدک از روستاهای استان یزد است. در دهستان فهرج جای دارد و از شهر یزد 15 کیلومتر دور است. خویدک، دستِ کم 1500 سال تاریخ دارد. گاهی پیشینه‌ی آن را دورتر می‌برند و می‌گویند تاریخ روستا سر به سه هزار سال می‌زند.
خویدکی‌ها روستای‌شان را «ختک» و گاه «خِدک» می‌نامند. خویدک نامی است که در نوشته‌های کهن و تاریخی به این روستا داده‌اند. گویا به چم «سرسبزی» است؛ هر چند خویدک آب و هوایی گرم و خشک دارد و در دل کویری سوزان جای گرفته است. پس چه بسا سرسبزی آن اشاره‌ای باشد به دیرینگی و آبادی همواره‌ی آن در گذر از تاریخی کهن.

خویدک نشانه‌های تاریخی بسیاری دارد؛ از آسیاب آبی آن گرفته تا آب انبار و مسجدی که تک اتاقی در بیرون روستا است. ویژگی مسجد خویدک آن است که سنگی در آن جا نگهداری می‌شود که نشان پایی بر روی آن هست و خویدکی‌ها به آن حرمت بسیار می‌گذارند. این مسجد به نام «قدمگاه» شناخته می‌شود. دیرینگی قدمگاه خویدک به سده‌های نخست اسلامی بازمی‌گردد. گفتنی است که ایوان شمالی و جنوبی قدمگاه فروریخته است.
آب انبار خویدک تاریخ 1255 مهی را بر خود دارد و از ساخت آن نزدیک به 200 سال می‌گذرد. این آب انبار چهار بادگیر، به بلندای 10 متر و گنبدی آجرپوش دارد.
از همه شگفت‌تر آن است که در میان خویدک و روستای دیگری به نام هرفته، گورستان کهنی هست که همه‌ی مردگان آن رو به تخت جمشید خاکسپاری شده‌اند! هیچ کس دلیل چنین کاری را نمی‌داند و تاکنون باستان‌شناسان دلیلی برای چنین کاری  نیافته‌اند. مردم بومی بر این باورند که نیاکانشان مردگان خود را به سوی تخت جمشید به خاک می‌سپردند، اگرچه مستندی در این باره وجود ندارد و کسی نمی‌داند چرا باید مردگان گورستان رو به سازه‌ی تخت جمشید به خاک سپرده شده باشند؟

اما یکی از شاهکارهای مهرازی (:معماری) کویری ایران را باید در  دژ خویدک جست. در چهار سوی دژ چهار برج دیده می‌شود. پهنای قلعه 2252 متر مربع است. این قلعه شالوده‌ای ساسانی دارد اما در روزگار فرمانروایان محلی آل‌مظفر، در سده‌ی هشتم مهی، ساخته شده است. چنین به گمان می‌رسد که در آن روزگار، بنایی بازمانده از روزگار ساسانیان را دگرگون کرده‌اند و به آن کاربری مسکونی-دفاعی داده‌اند. مصالحی هم که در ساخت قلعه به کار برده شده به تمامی از خشت و گِل است. تزیینات نمای بیرونی دژ هنوز هم، با همه‌ی آسیب‌هایی که دیده است، زیباست.
فضای درونی قلعه خویدک سه اشکوبه (:طبقه) است که در بیشتر جاها آسمانه‌ی (:سقف) اشکوب سوم آن فرو ریخته است. در هر اشکوب اتاقک‌هایی ساخته شده که در چهار ردیف شکل گرفته‌اند. سابات‌هایی نیز در جای‌جای قلعه دیده می‌شود. گمان می‌رود که خندقی با پهنای 10 متر دور تا دور دژ کنده شده بود که در گذشته روی آن را پوشانده‌اند و اکنون نشانی از آن نیست.
قلعه‌ی تاریخی خویدک چنان ارزش مهرازی و باستانی دارد که گاه آن را با ارگ بم می‌سنجند. این قلعه ثبت ملی شده است.
با این که در خویدک ساختمان‌هایی نوساز بنا شده اما این روستا هنوز هم بافت تاریخی و کهن خود را نگه داشته است. در چند سال گذشته، در نزدیکی روستا نیروگاهی خورشیدی ساخته شد.
روستای خویدک اکنون دست به گریبان خشکسالی است و بسیاری از باغ‌ها و کشتزارهای آن خشک شده‌اند. خویدک برپایه‌ی سرشماری سال 1395، اندکی بیش از 800 تَن جمعیت دارد.

ورکانه؛ گام نهادن در تنها روستای سنگی ایران

کندوان سفر به ژرفای تاریخ

دلربایی طبیعت در روستای شهرستانک

ریاب، یکی از دیرینه‌ترین روستاهای کاه‌گِی ایران

واریان، روستایی در میان آب

بیاض، روستایی به رنگ سفید

نوشا، روستایی در میان ابرها

شمشیر؛ آمیختگی افسانه و تاریخ

سنگ‌تراشان، بزرگترین گنج‌خانه‌ی مفرغی جهان

قلعه‌ سریزد؛ نخستین بانک ایران در روزگار ساسانیان

زندرق؛ روستایی با یک تَن جمعیت!

توران‌پشت، روستایی به شکوهمندی تاریخ ایران

روستای حیله‌ور، بیمناک از دیده‌شدن

روستای گرمه، گذرگاه جاده‌ی ابریشم

روستای وفس؛ نگاهبان یکی از دیرینه‌ترین گویش‌های ایرانی

روستاییان وردیج، همسایگان ارواح سنگی!

ارگ روستای پاده، شکوه فراموش‌شده

قورتان، دومین بنای خشت و گل ایران

نشانه‌هایی از تاریخ در دل روستای اُشتبین

قارنه، روستایی آرمیده در دل تاریخی هفت هزار ساله

هفتادُر، روستایی به دیرینگی تاریخ

زن‌شاهی؛ روز فرمانروایی زنان در روستای اسک

ماخونیک، روستای آدم کوچولوها

روستای زرگر، مردمانی آشنا با زبانی ناآشنا

ایستا؛ شگفت‌انگیزترین روستای جهان

هجیج، روستایی با گویشی همانند با زبان اوستایی

سرآبادان، روستایی با تاریخی کهن و دیرپا

قطرم، نگینی در دل  کویر بافق