زیستبوم ایران افزون بر زیباییهای بسیارش، آمیختگی شگفتی با رویدادهای تاریخی این مرز و بوم دارد. در جای جای ایران، درکنار طبیعتی دلانگیز، ردپای تاریخ را به آسانی میتوان یافت. نه تنها از آنرو که جغرافیای ما جایی برای زیستن مردم این سرزمین بوده است، بلکه از آن دید که رویدادهای بسیاری را از سر گذرانده است. آبشار لاتون یکی از آن پدیدههای زیستبوم ایران است که نگرندهی رویدادی شگفت در سدههای پیشین بوده است: کمی آن سوتر از فرازنای آبشار، دژی هست که زمانی بابک خرمدین و همراهانش در آن جا پناه گرفته بودند.
آبشار لاتون در استان سرسبز گیلان، 15 کیلومتری جنوب باختری شهرستان آستارا، در شهر لَوندِویل و روستای کوته کومه جای دارد.
لاتون از دامنههای شرقی بلندترین کوه آستارا، به نام «اسپیناس» (اسپینه)، سرچشمه میگیرد و در راهی شیبدار به رودخانهی لوندویل میریزد و گذر خود را تا دریای خزر ادامه میدهد. در بلندای 2005 متری کوه است که دژ استوار بابک خرمدین نمایان است. از کنار آبشار، دژ یاد شده را میتوان دید.
از روستای کوته کومه تا پای آبشار لاتون، 6 کیلومتر راه است؛ چیزی نزدیک به چهار ساعت کوهپیمایی. پیمودن این راه، خستگی نمیآورَد چون هر جای آن پوشیده از درختان و گیاهانی است که گذر از این مسیر را دلخواه و دیدنی میسازد. آبشار لاتون در بستری از جنگلی فریبا، آرمیده است. در راهی که برای رسیدن به لاتون پیموده میشود، تپههای جنگلی دست نخوردهای هست و چشمههایی با آبی خنک. اما پایان راه، به پرتگاه بیمآوری میرسد که گذر از آن هوشیاری و چشمانی باز میخواهد.
در پیرامون آبشار، انبوهی از درختان قامت برافراشتهاند؛ از درختان گردو و گلابی گرفته تا سیبهای وحشی. زیباییهای لاتون به کنار، همان راه پُر دارودرخت، شادمانی و سرخوشی یک گردشگری کممانند را ارزانی راهنوردان میکند!
شگفتآور آن است که آبی که از آبشار لاتون سرریز میشود، حجم یکسانی ندارد. گاه پُرآب و خروشان است و گاه آرام و یکنواخت؛ اما هرگز جریان آن بریده (قطع) نمیشود. با این همه، از آنرو که بلندای آبشار بسیار است، در بیشتر زمانها، جریان آن پُرآب و تند است.
این را نیز ناگفته نگذاریم که در بالادست آبشار لاتون، سه آبشار دیگر دیده میشود که هر کدام 10 متر بلندا دارند. این آبشارها نیز گسترهی لاتون را زیباتر و دلخواهتر ساختهاند. چنین طبیعت دلربای سرزمینمان را در کجای دیگر میتوان یافت؟!
هوای آن گستره در ماههای گرم سال، کم و بیش شرجی است. از اینرو گردشگران در پایان زمستان یا ماههای بهار از لاتون و شگفتیهای آن دیدن میکنند.
لاتون 105 متر بلندی دارد. آبشار دیگری در ایران نمیشناسیم که به این اندازه بلندا داشته باشد. بومیها لاتون را «بارزاو» مینامند. اما نمی دانیم که بارزاو به چه معنا است.
آبشار دلانگیز لاتون، در شهریورماه سال 1398 خورشیدی، در شمار آثار طبیعی ایران ثبت شده است.
آبشار آینه ورزان؛ آینهای برای زیستبومی زیبا
آبشار مُجن؛ سفر به طبیعتی صخرهای
آبشار اُرتُکند؛ تراشخورده از صخره و آب
آبشار آبسفید؛ عروس آبشارهای ایران
آبشار وروار؛ جاری از صخرههای بلند
آبشار گلهخانه؛ تردستی زیبای طبیعت
آبشار آبملخ؛ پیوند هزار رشته آب
آبشار اِما؛ چشماندازی از دو تصویر در یک قاب
آبشار رایِن؛ چشماندازی برای زیبا دیدن
آبشار آتشگاه؛ مینیاتور پرنقشونگار طبیعت
آبشار شاهاندشت؛ دلانگیز و افسونگر
آبشار نوژیان؛ خوشهخوشه، آبهای سرریز
آبشار آسیاب خرابه؛ گیسویی خزه بسته از آب
آبشار لُوِه، سرریز از صخرهای پلکانی
آبشار گنجنامه، همراهی تاریخ و زیستبوم
آبشار سمیرم؛ هنرنمایی طبیعت ایران
آبشار کبودوال، آبشار سراسر خزهای ایران
آبشار شِوی، بالابلند رشته کوههای زاگرس
آبشار مارگون، بلندترین آبشار چشمهای جهان