در سال 743 مهی(:قمری)، زمانی که سرتاسر ایران را آشوب فراگرفته بود، در شهر زاوه خراسان، جنگی میان سربداران و خاندانی فرمانروا به نام آل کُرت درگرفت. این جنگ پیامدهای بسیاری برای خراسان داشت، اما برای شاعری به نام «ابن یمین فریومدی» ویران‌گر و رنج‌آور بود. او که ناچار شده بود به خواست فرمانروای سربداران در این جنگ باشد، نه‌تنها در کنار لشکریان شکست‌خورده‌ی سربدار تار و مار شد، بلکه به اسارت کُرتیان درآمد و او را به شهر هرات بردند. از همه رنج‌آورتر، گم شدن دیوان اشعار او بود. ابن یمین از آن پس همه‌جا را برای یافتن دیوانش جست‌وجو کرد، اما هرگز نتوانست آن را بیابد.
سال‌های دیگر زندگی او برای پیدا کردن شعرهای گمشده‌اش به‌سر شد. با این همه، شعرهای تازه‌ای سرود و با آنچه از سروده‌های پیشین خود توانسته بود در نزد دیگران بیابد، دیوان تازه‌ای فراهم آورد. دیوان 15 هزار بیتی او در روزگار ما چاپ شده است.
ابن یمین، که در روزگار پُرآشوبی زندگی کرده بود، سرانجام سرخورده و نومید از آنچه دیده بود، به روستای زادگاهش، فَریومد (فَرومد) بازگشت و دل از فرمانروایان و وزیران برید و به کار دهقانی پرداخت. او در سال 769 مهی درگذشت. پیکرش را در فریومد به خاک سپردند. ابن یمین شاعری قصیده‌گو و قطعه‌سرا بود. سروده‌های او آکنده از درون‌مایه‌های پند و اندرزی است و آمیخته با اشاره‌های اخلاقی.
کهن‌روستای فَریومد، زادگاه ابن یمبن
فریومد، زادگاه و آرامگاه ابن یمین، 105 کیلومتر از شهر «میامی» در شهرستان شاهرود، در استان سمنان، دور است. این روستا در راهی که میامی را به سبزوار می‌رساند، جای دارد. فریومد برخوردار از تاریخی کهن است. بنای آن به دوران باستانی ایران می‌رسد و از روستاهایی به شمار می‌رود که در مسیر جاده‌ی ابریشم بوده است. در فریومد مسجدی بسیار کهن، به نام عمادیه، با معماری‌ای شگفت‌آور، دیده می‌شود که بر روی بازمانده‌ی آتشکده‌ای کهن ساخته شده است. آرامگاه ابن یمین روبهروی آن سازه‌ی کهن است.
اشاره کردیم که ابن یمین را در گورستان روستای فریومد خاکسپاری کردند. چندین سال پس از آن، در روزگار تیموریان، آرامگاهی کوچک از خاک و خشت بر روی گور او ساختند. آن آرامگاه تا دوران کنونی برپا بود، اما کم‌کم روبه ویرانی گذاشت.
در سال 1353 خورشیدی، انجمن آثار ملی ایران که ریاست آن را سپهبد فرج‌اله آق‌اولی بر دوش داشت، تصمیم گرفت آرامگاهی نو بر مزار ابن یمین بسازد. طراحی آرامگاه را به مهندس محسن فروغی سپردند و او با طرح و نقشه‌ای آکنده از نشانه‌هایی (اِلمان‌هایی) از روزگار ابن یمین و معماری ایرانی، سازه‌ای زیبا برای این شاعر کهن ساخت. سازه‌ی آرامگاه ابن یمین یک سال پس از آن، در 1354 خورشیدی، به پایان رسید.
آرامگاه ابن یمین در سالیان گذشته به حال خود رها شده بود و از آن نگاهبانی نمی‌شد. تا آنکه پیگیری‌های عبدالرفیع حقیقت، پژوهش‌گر و شاعری که خود زاده‌ی سمنان است، به بار نشست و در سال 1388 خورشیدی، از سوی سازمان میراث فرهنگی، آرامگاه بازسازی شد و شکلی درخور یافت.
آرامگاه ابن یمین طرحی هوشمندانه دارد. تقارن طرح آن با مسجد کهن فریومد در روبهروی آرامگاه، چشم‌گیر است. نمای آرامگاه سرخ‌فام و نشانه‌ای از روزگار شاعر است که مالامال از جنگ و خونریزی بود. در آن زمان، خراسان دست‌خوش کشمکش‌های بی‌پایان زورمندان بود. ابن یمین نیز از آن روزگار پُرتلاطم آسیب‌ها دید.
مسجد جامع فریومد؛ که بر روی آتشکده‌ای از روزگار باستان بنا شده است
آرامگاه، شش گوشه ساخته شده است و هر گوشه‌ی آن مانندگی و هم‌پوشانی با نمای مسجد جامع فریومد دارد. هر گوشه، دو ستون است که در فراز به هم می‌رسند و شکلی انحنایی پیدا می‌کنند. این شش گوشه را مانند گلی دانسته‌اند که شکفته شده است و گورِ میان آرامگاه، به شکل پرچم آن گلِ فرضی است. اما شاید درست آن باشد که نمای شش گوشه‌ی آرامگاه را سمبل و برگرفته از کلاهی بدانیم که سربداران بر سر می‌گذاشتند؛ یعنی همان کسانی که ابن یمین در قلمرو و نزد آن‌ها روزگارش را سپری می‌کرد.
شالوده‌ی آرامگاه از بتن است و محوطه‌ی پیرامون آن از سطح زمین بلندتر است و بر روی سکویی هشت ضلعی جای گرفته است. پافشاری بر روی عدد 8 اشاره به سده‌ی هشتم است که ابن یمین در آن می‌زیست. گستره‌ای که بنا را دربرگرفته 1213 متر است. در هر ضلع آرامگاه نیز 3 پله ساخته شده است.
هیچ دیواری آرامگاه را نمی‌پوشاند و همه‌ی اضلاع راهی به درون آرامگاه دارند. سقف آرامگاه شش ضلعی است که 3 بار به شکلی ناهمسان تکرار شده است و در هر چرخش کوچک‌تر می‌شود. دور تا دور شش ضلع فرازین، باز است و روشنایی از آن به درون آرامگاه می‌تابد.
سنگ گور ابن یمین لوح فلزی شش گوشه و کوچکی است و نوشته‌ای بر روی آن دیده می‌شود که چندان متن رسا و مناسبی ندارد. گویا واژه‌هایی از آن‌را دوباره‌نویسی کرده‌اند. سنگ مزار هم به شکل کم‌تر دیده شده‌ای، بلند است.
پیرامون آرامگاه فضای سبز و پُر دارودرختی دارد. حفاظی آهنی نیز دورتا دور آن کشیده شده است که چندان ذوق و هنری در ساخت آن به‌کار نرفته و همخوانی‌ای با آرامگاهی به آن زیبایی ندارد. در بازسازی چند سال گذشته، آجرهای فرسوده‌ی آرامگاه را تعویض کرده‌اند و گل و درختچه‌هایی آرایه‌ای به آن افزوده‌اند.
آرامگاه ابن یمین زیبا و آراسته است و طرح نو آن با بافت روستا یکسان نیست. اما با همه‌ی نوگرایی که در طراحی آن به‌کار رفته است، با بناهای کهن فریومد هم‌ساز است. این نیز گفتنی است که در سال 1379 خورشیدی، پس از چندین سال کوشش و پیگیری، مالکیت این آرامگاه به نام سازمان میراث فرهنگی استان سمنان زده شد.
بازسازی یک آرامگاه تاریخی دیگر
در همان جنگی که گفتیم دیوان شعر ابن یمین گم شد و خود او به اسارت درآمد، یک رویداد دیگر نیز پیامدهای بسیاری در پی داشت. آن رویداد، کشته شدن «شیخ حسن جوری» پیشوای سربداران خراسان بود.
در نزدیکی روستای فریومد، در بخش شمالی شهر کهن «جور»، سازه‌ای کهن که به روزگار تیموریان بازمی‌گشت، دیده می‌شد که بر پایه‌ی برخی بازگفت‌ها، آرامگاه حسن جوری است. آرامگاه از خشت خام ساخته شده بود و هیچ‌گونه آرایه‌ای نداشت و تنها، اتاقی سه‌دَر بود. این آرامگاه ناشناخته مانده بود و کسی نمی‌دانست از آنِ کیست.
پس از آنکه مجموعه‌ی تلویزیونی «سربداران» در سال 1362 خورشیدی، پخش شد، نام شیخ حسن جوری بر سر زبان‌ها افتاد و سرانجام دریافتند که آن آرامگاه از آنِ اوست. اما آرامگاه بر اثر گذشت زمان ویران شده بود و سقف گنبدی آن فرو ریخته بود. هیچ گونه نوشته و اشاره‌ای تاریخی هم بر روی بازمانده‌ی دیوارهای آن دیده نمی‌شد. با این همه آرامگاهی نو بر روی آن ساختند و سنگ گور تازه‌ای در روی گوری که می‌گویند خاک جای جوری است، گذاشتند. سنگ گور کهن آرامگاه، گویا از میان رفته است.
آرامگاه کنونی پلانی چهار ضلعی دارد، به همراه گنبد و سنگ گوری به بلندای نیم متر. این آرامگاه را سازمان میراث فرهنگی در سال 1380 خورشیدی، ساخته است.
*آنچه درباره‌ی آرامگاه حسن جوری آورده شد با بهره‌گیری از گزارش خبرگزاری «تسنیم» است.
آرامگاه سیبویه؛سازه‌ای در بافت کهن شیراز
آرامگاه بوذرجمهر قاینی؛ چیره‌دستی در ساخت سازه‌ای کهن
آرامگاه شاه شجاع مظفری؛ همسایه با حافظ
آرامگاه رضی‌الدین آرتیمانی؛ ترکیب‌های تکرار شونده
آرامگاه اوحدی مراغه‌ای؛ سازه‌ای استوار و ستبر
آرامگاه خیام؛ سازه‌ای برپایه‌ی سنجش‌های هندسی
آرامگاه وحشی بافقی؛ شرح پریشانی شاعری پریشان‌دل
آرامگاه یعقوب لیث؛ یادمانی روبه ویرانی
آرامگاه علاالدوله سمنانی؛ غوغای از یاد رفته
آرامگاه نیما یوشیج؛ بازگشت به خانه‌ی پدری
آرامگاه لقمان سرخسی؛ بازمانده‌ی سازه‌ای شکوهمند
آرامگاه کمال‌الملک؛ اوج آفرینش‌گری در طراحی معماری
آرامگاه مستوفی قزوینی؛ سازه‌ای برای یک دیوان‌سالار
آرامگاه فردوسی؛ کاخ بی‌گزند
آرامگاه حافظ؛ زیارتگه رندان جهان
آرامگاه بایزید بسطامی؛ ناپیدا در مجموعه‌ای چشم‌نواز
آرامگاه عارف قزوینی؛ یادبودی کوچک برای میهن‌خواهی بزرگ
آرامگاه شاه اسماعیل صفوی؛ جلوه‌ی هنر ایران
آرامگاه پورسینا؛ دیگرسان و سزاوار دانشمندی بزرگ
آرامگاه نزاری؛ رنجور از نادیدگی
آرامگاه خواجه نظام‌الملک؛ شکوه از یاد رفته
آرامگاه صائب تبریزی؛ برآمده از غبار فراموشی
آرامگاه سعدی؛ خاک شیراز و نسیم عشق
آرامگاه شمس تبریزی؛ پیدا و ناپیدا
آرامگاه خواجوی کرمانی؛ کنار آب رکناباد
آرامگاه باباطاهر؛ چشم‌اندازی روبه آسمان
آرامگاه خرقانی؛ ساده، نوپا و بی‌پیرایه
آرامگاه نادرشاه افشار؛ پابه‌پای تاریخ
آرامگاه عطار؛ به شکوهمندی سخن او
یک پاسخ
بنابر اسطوره زندگی زرتشت در متون پهلوی، وی دو سرو کاشته بود، یکی در کاشمر و دیگری در همین فریومد