کمال‌الملک غفاری، نقاش پُرآوازه‌ی ایران، آرزو داشت آرام‌جای ابدی‌اش در روستای زادگاهش، «حسن آباد» کاشان، باشد. اما هنر دوستان و نزدیکانش او را در کنار آرامگاه عطار نیشابوری، در محله‌ی شادیاخ شهر نیشابور، به خاک سپردند.
آرامگاهی که اکنون بر مزار کمال‌الملک دیده می شود، بی‌گمان اوج آفرینش‌گری در طراحی هنری است و بسیار هنرورزانه. معماری بنا آمیخته‌ای هوشمندانه از معماری سنتی ایران و معماری مدرن جهان است و برخوردار از نشانه‌هایی که با زندگی کمال‌الملک پیوند معناشناختی م یابند. طراح این بنای یادبودی کم‌مانند، هوشنگ سیحون، استاد پیشین دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران، است.
سیحون در سال 1337 خورشیدی طرحی برای ساخت آرامگاه کمال‌الملک به انجمن آثار ملی ایران پیشنهاد کرد. انجمن طرح را پذیرفت و از سیحون خواست بی‌درنگ کار را آغاز کند و خود کار نظارت بر پروژه را بردوش بگیرد. در سال 1338 ساخت آرامگاه آغاز شد و در 12 فروردین 1342 گشایش یافت.
آرامگاه کمال‌الملک نمایی شش ایوانی دارد. این نما، به شکلی گود و فرورفته (:مقعر) ساخته شده است. فرورفتگی‌ها با کاشی‌های فیروزه‌ای آذین یافته است. ترکیب کاشی‌ها بسیار درخشان و هنرمندانه است و نشانه‌هایی در آن هست که به آن خواهیم پرداخت.
آنچه در سرتاسر نمای آرامگاه دیده می‌شود، به‌کارگیری شکل‌های هندسی است. در این کار اوج زیبایی و باریک‌بینی ذوق‌ورزانه‌ای دیده می‌شود که نشان از ذهن آفرینش‌گر طراح و دقت او در برگزیدن شکل‌هایی متناسب با آرامگاه هنرمندی نقاش دارد که خود در فرازین جای آفرینش هنری بود.
در نمایی کلی، شش قوس در آرامگاه دیده می‌شود که نیم دایره‌ای هستند. آنچه به جلوه‌گری نمای آرامگاه بسیار افزوده است چهار قوس دیگری است که قوس‌های شش‌گانه را قطع می‌کنند و شکل هندسی بسیار زیبایی می‌سازند. همه‌ی بنا نیز بر روی قطرهایی مربعی ساخته شده است.
از روبه‌رو که آرامگاه را نگاه کنیم، افزون‌بر قوس‌های شش‌گانه و چهار قوس متقاطع، دو قوس دیگر در پایین سازه دیده می‌شود که برخوردگاه قوس‌هایی است که هم‌دیگر را قطع کرده‌اند. همین ویژگی، به طرح سازه، شکل هندسی پیچیده‌ای داده است که در کنار زیبایی کم‌مانند، خیال‌برانگیز است و هر نگرنده‌ای را به دقت در اجزا وامی دارد. شگفت اینجاست که با همه‌ی پیچیدگی اثر، در نگاه نخست ساده به گمان می‌رسد. اما با باریک شدن در اجزای سازه، آرام‌آرام پیچیدگی‌های هنری بنا نمایان می‌شود و هر نگرنده‌ای را سرشار از لذتی هنری می‌سازد.
قوس‌هایی که در این بنا به کار رفته‌اند، با همه‌ی شکل مدرن و امروزی آن‌ها، الهام گرفته از معماری سنتی ایران است. به این قوس‌ها، تاق‌های چهاربخشی یا «تاق تاژ» می‌گویند. تاق تاژ همواره یکی از ساختارهای مهم تاقی در ایران به‌شمار رفته است. طراح آرامگاه که خود در شناخت معماری سنتی ایران استاد بود، از آن ویژگی بهره برده است و ترکیبی کهن و نو آفریده که در اجرا، بسیار زیبا و یگانه شده است. به ویژه پیچشی که در ساختار بنا دیده می‌شود، از دید بصری در بلندای زیبایی و موزونی است.
اجرای بنا به شکل سازه‌ای پوسته‌ای است که با بتن مسلح ساخته شده است. پوسته اشاره است به شکل‌های انحنا گونه. ویژگی آشکار این‌گونه سازه‌ها، پوسته‌ی استوار و منحنی شکل آن‌هاست. این ویژگی در آرامگاه کمال‌الملک، آشکارا دیده می‌شود.
اما یک نمونه‌ی دیگر از آفرینش‌گری هنری در ساخت آرامگاه را باید در چگونگی به کارگیری کاشی سطح‌ها دانست. کاشی‌ها آن‌گونه با سازه ترکیب شده‌اند که به نمایان‌تر شدن قوس‌ها، یعنی اجزای اصلی سازه، کمک می‌کنند. به سخن دیگر، آذینی جدا و تحمیل شده به اثر نیست؛ بلکه به تمامی آمیخته با هندسه‌ی سازه است و پیوسته با آن. طراح برای این آفرینش هنری، از کاشی‌های معرقی الهام گرفته است که در بناهای تاریخی کاشان فراوان دیده می‌شود.
بهره‌جویی از طرح کاشی‌های شهر کاشان اشاره‌ای به زادگاه کمال‌الملک نیز هست. یکی از مهمترین شاخصه‌های طراحی آرامگاه کمال الملک همین پافشاری بر بهره‌گیری از معماری شهر کاشان است. حتا آذین‌های آرامگاه نیز نقش‌های «خانه‌ی بروجردی‌ها» و تیمچه و بازار کاشان را به یاد می‌آورد. همه‌ی این‌ها کمک می‌کند تا توجه نگرنده‌ی هوشیار به معماری و هنر کاشان بازگردد و یادآور این نکته باشد که کمال‌الملک از آن شهر و گستره برخاسته است. افزون‌بر اینکه بهره‌گیری از یکی از شاخص‌ترین شیوه‌های معماری ایران هم به‌شمار می‌رود.
سنگ گور کمال‌الملک از سنگ گرانیت است و بلندای آن به 40 سانتی‌متر می‌رسد. در بخش بالایی سنگ، سنگ دیگری به بلندی یک متر دیده می‌شود که نیم‌رخی از کمال‌الملک به گونه‌ی برجسته بر روی آن حک شده است. این سنگ‌نگاری، اثر ابوالحسن صدیقی، استاد نامدار تندیس‌سازی ایران است. صدیقی خود از شاگردان کمال‌الملک بود.
آرامگاه کمال الملک فاصله‌ی اندکی با آرامگاه باشکوه عطار نیشابوری دارد و در ضلع شمالی آن دیده می‌شود. هماهنگی طرح آرامگاه کمال‌الملک با آرامگاه عطار، نشان از دقت هوشمندانه‌ی طراح دارد. آن‌چنان هماهنگی دو سازه فراوان است که یکی بخشی از دیگری به گمان می‌رسد. رنگ‌های به‌کار گرفته شده در آرامگاه کمال‌الملک نیز به آن یکسانی، کمک شایانی کرده است.
مساحت زیربنای آرامگاه کمال الملک 28 متر مربع است. دو حوض زیبا نیز به فاصله‌ی کمی از آرامگاه ساخته شده است که نه‌تنها با محوطه‌ی پُر دارودرخت گستره‌ای که آرامگاه‌های عطار و کمال‌الملک را در خود جای داده است، هماهنگ است بلکه تصویری موج دار از آرامگاه کمال الملک را هم در خود بازتاب می‌دهد.
آرامگاه کمال‌الملک در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
محمد غفاری که با برنام (:لقب) کمال‌الملک شناخته شده‌تر است، نقاش چیره‌دستی بود که در روستای «کله» در 45 کیلومتری کاشان زاده شد. با آموختن هنر نقاشی در نزد پدرش که از خاندانی هنرمند برخاسته بود، به دربار ناصرالدین‌شاه قاجار راه یافت و سپس راهی اروپا شد تا هنر نقاشی خاورزمین(:غرب) را بشناسد و در کارهای خود به‌کار گیرد. از کمال‌الملک تابلوهای نقاشی بسیاری به‌جا مانده است که هر کدام اثری کم‌مانند درهنر نقاشی ایران به‌شمار می‌روند. او در روز 27 امردادماه 1319 خورشیدی، در مِلک شخصی‌اش در «حسین آباد» نیشابور چشم از جهان فروبست.
*یاری‌نامه: تارنمای «همشهری آنلاین»، گزارش خبرگزاری «ایسنا» و «ویکی پدیا».
آرامگاه سیبویه؛سازه‌ای در بافت کهن شیراز
آرامگاه بوذرجمهر قاینی؛ چیره‌دستی در ساخت سازه‌ای کهن
آرامگاه شاه شجاع مظفری؛ همسایه با حافظ
آرامگاه رضی‌الدین آرتیمانی؛ ترکیب‌های تکرار شونده
آرامگاه اوحدی مراغه‌ای؛ سازه‌ای استوار و ستبر
آرامگاه خیام؛ سازه‌ای برپایه‌ی سنجش‌های هندسی
آرامگاه وحشی بافقی؛ شرح پریشانی شاعری پریشان‌دل
آرامگاه یعقوب لیث؛ یادمانی روبه ویرانی
آرامگاه علاالدوله سمنانی؛ غوغای از یاد رفته
آرامگاه نیما یوشیج؛ بازگشت به خانه‌ی پدری
آرامگاه لقمان سرخسی؛ بازمانده‌ی سازه‌ای شکوهمند
آرامگاه مستوفی قزوینی؛ سازه‌ای برای یک دیوان‌سالار
آرامگاه ابن یمین؛ نشانه‌ای از یک زندگی آشوبناک
آرامگاه فردوسی؛ کاخ بی‌گزند
آرامگاه حافظ؛ زیارتگه رندان جهان
آرامگاه بایزید بسطامی؛ ناپیدا در مجموعه‌ای چشم‌نواز
آرامگاه عارف قزوینی؛ یادبودی کوچک برای میهن‌خواهی بزرگ
آرامگاه شاه اسماعیل صفوی؛ جلوه‌ی هنر ایران
آرامگاه پورسینا؛ دیگرسان و سزاوار دانشمندی بزرگ
آرامگاه نزاری؛ رنجور از نادیدگی
آرامگاه خواجه نظام‌الملک؛ شکوه از یاد رفته
آرامگاه صائب تبریزی؛ برآمده از غبار فراموشی
آرامگاه سعدی؛ خاک شیراز و نسیم عشق
آرامگاه شمس تبریزی؛ پیدا و ناپیدا
آرامگاه خواجوی کرمانی؛ کنار آب رکناباد
آرامگاه باباطاهر؛ چشم‌اندازی روبه آسمان
آرامگاه خرقانی؛ ساده، نوپا و بی‌پیرایه
آرامگاه نادرشاه افشار؛ پابه‌پای تاریخ
آرامگاه عطار؛ به شکوهمندی سخن او
یک پاسخ
درود بر امردادویارانش،از دیدن آرامگاه کمالملک وهنر در شکوه و زیبایی آن،بی اندازه لذت بردم،خدا نکهدارتان باد.