یکی از زیباترین و چشمنوازترین خانههای تاریخی پایتخت از آنِ شاهزادهای به نام عبدالمجید میرزا عینالدوله ، نوهی فتحعلی شاه و داماد و صدراعظم مظفرالدین شاه قاجار است. فخرالسلطنه، دختر مظفرالدین شاه، همسر او بود. عینالدوله از مخالفان مشروطیت بود و رودرروی ستارخان و باقرخان و دیگر آزادیخواهان ایستاد، اما آن اندازه زیرک بود که در دولت مشروطه هم به وزارت رسید و جای پایی برای خود باز کرد!
خانهای که به فرمان عینالدوله برای او ساختند، در گذشتهها از ییلاقات تهران بهشمار میرفت. این خانه در میدان هروی (خیابان جمالی) کنونی جای دارد. شاهزاده عینالدوله خانهاش را در میانهی سالهای 1310 تا 1330 مهی (:قمری) ساخت. او که املاک فراوان داشت و مال و منال بسیاری اندوخته بود، در سالهای پایانی زندگی ورشکست شد و دارایی او را طلبکاران چپاول کردند. در این زمان، آن شاهزادهی پر شوکت مردی ناتوان و بی چیز شده بود.
در همان سالهای ورشکستگی عینالدوله (1301 خورشیدی) پیشکارش، بصیرالدوله هروی، بخش بسیاری از دار و ندار شاهزاده را به بهای 835 هزار ریال خرید. یکی از آن خریدها، خانهی عینالدوله بود و نیز املاک مبارکآباد و سه دانگ از روستای لویزان. عینالدوله چهار سال پس از آن، در آبانماه سال 1306 خورشیدی، درگذشت.
در سالهای برافتادن قاجاریه و پادشاهی رضاشاه، خانهی عین الدوله سکونتگاه بصیرالدوله و خانوادهاش شد. او دست به دگرگونیهایی در ساختمان زد: یک تالار در شمال شاهنشین ساخت؛ ایوانی به اشکوب دوم افزود؛ راه پله را از بخش شمالی ساختمان به بخش باختری آن بُرد و دستور ساختن چند اتاق داد.
پس از درگذشت بصیرالدوله، خانهی او به پسرش، دکتر نصرتاله هروی رسید. تا چند سال پیش که دختر بصیرالدوله، شیرین هروی، خانه را که دیگر کموبیش ویران شده بود، به شهرداری تهران واگذار کرد.
نوشتهاند که خانهی عینالدوله جای برگزاری «کنفرانس تهران»(1322 خورشیدی/ 1943 میلادی) در زمان جنگ جهانی دوم بوده است. در آن کنفرانس روزولت، چرچیل و استالین (سران کشورهای متفقین: آمریکا، انگلیس و شوروی)، برای آیندهی جهان و پایان جنگ با آلمان هیتلری تصمیمهای سیاسی سرنوشتسازی گرفتند. اما برخی، این بازگفت (:روایت) را نادرست میدانند و می گویند جایی که کنفرانس تهران برگزار شد، ساختمان کنسولگری شوروی، در باغ اتابک، بوده است (روزنامه ی همشهری- 14 فروردین 1397). با این همه، فضای پشت سر فرتوری (:عکسی) که از سران سه کشور در آن کنفرانس به یادگار مانند است، همانندیِ بسیاری با خانهی عینالدوله دارد.
مهراز (:معمار) خانهی عینالدوله، فرانسوی بوده است. خانه ی یادشده، 11900 متر مربع است با 800 متر مربع زیربنا. دور تا دور خانه را باغهای پُر دارودرخت فراگرفته بود اما اکنون از آن باغها چیزی بهجا نمانده است.
استخری بزرگ روبهروی ساختمان ساختهاند. باید چند پله از کف حیاط بالا رفت تا راه به درون خانه بُرد. گچبریهای اشکوب نخست، بسیار زیباست. اشکوب دوم ایوانی دارد که گرداگرد خانه میچرخد. شمار ستونها بسیار است. این ستونها به شیوهی مهرازی اروپایی ساخته شده است. پنجرهها شیشههای رنگی دارد. چهار در نیز برای رفتن به درون خانه ساختهاند. آیینهکارهای آن نیز چشمگیر است و بر شکوه خانه میافزاید.
خانهی عینالدوله پس از آن که از سوی شهرداری تهران خریداری شد، جایی برای «نگارخانهی برگ» شده است و آثار هنری و نمایشگاههای نقاشی در آنجا به نمایش درمیآید.
ساختوسازهایی که چند سال پیش پیرامون خانهی تاریخی عینالدوله انجام شد، به گفتوگوهای بسیاری میان شهرداری و میراث فرهنگی انجامید.
این اثر در تیرماه سال 1377 خورشیدی با شمارهی 2042 در شمار آثار ملی ایران ثبت شده است.
خانهی مسعودیه؛ دیدنی و شکوهمند
خانهی قوامالسلطنه؛ یگانه در هنر معماری ایران
خانهی ارباب رستم گیو؛ نمادی از نظم و هماهنگی
خانه هرمز آرش؛ سنگ بنای محلهی تهرانپارس
خانهی آوانسیان؛ داستان غمانگیز یک سرای تاریخی
خانهی سردار اسعد بختیاری؛ استوار و چشمنواز
خانهی فخرالدوله؛ پایدار و هماهنگ در شیوهی ساخت
خانهی بروجردیها؛ بیهمتا در زیبایی
خانهی ناصرالدین میرزا؛ ساختاری نو در معماری
خانهی تیمورتاش؛ موزهای برای جنگ
خانهی اعتصامالملک؛ زادگاه پروین اعتصامی
خانهی انیسالدوله؛ سرای نورچشمی شاه قاجار
خانهی فروغالملک، گنج خانهای از هنر ایران
خانهی ابریشمی، بیمناک از فرو ریختن
خانه قدکی؛ نگارگریهایی به شیوه رنسانس
خانهی شکوهی؛ شکوه مهرازی کویری ایران
ساختار معماری درونگرا در خانهی صولت ابرکوه
خانهی مسعودی، آمیختگی هنر ایران و اروپا
خانهی کبیری؛ شگفتانهی معماری ایران
خانهی مشیرالدوله؛ یادگار سیاستمداری خوشنام
خانهی عامریها؛ تماشاخانهای زرین از هنر ایران
خانهی امینالسلطان، سرای داییجان ناپلئون
خانهی سوکیاسیان، دیرپا و چشمنواز
خانهی مشیردیوان، دستکارِ هنرمندان کردستان
خانهی تاج، دیرینکدهای برای شناخت فرهنگ کاشان
خانهی مقدم، گرانبهاترین خانهی تاریخی جهان
