در خیابان فخرآبادِ دروازه شمیران تهران، خانهای تاریخی، با نمایی استوار ساخته شده است که روزگاری از آنِ یکی از زنان کاردان قاجاری بود. این ساختمان شاید در تزیینات و خانهآرایی به پای دیگر سازههای آن روزگار نرسد اما چه بسا نمای آن نشانی از رفتار اجتماعی زنی داشته باشد که پابرجا و بااراده از پسِ دشواریهای زندگی برمیآمد و ستایش دیگران را برمیانگیخت. آن زن اشرفالملوک فخرالدوله نام داشت.
فخرالدوله، دختر مظفرالدین شاه قاجار، در جوانی نامزد پسر خالهاش دکتر محمد مصدق بود. اما میرزا علی خان امینالدوله، صدراعظم مظفرالدین شاه، برای استوارتر کردن پایههای صدارتش، فخرالدوله را برای پسرش، محسن، خواستگاری کرد. شاه به این پیوند روی خوش نشان داد و بدین گونه عروس قاجاری به خانهی امین الدولهها آمد.
فخرالدوله را به خرد، پشتکار بسیار و کاردانی ستودهاند. گفتهاند که از رویدادهای کشور آگاه بود و میدانست که در چرخشهای سیاسی چه کند و چگونه دارایی امین الدولهها را از گزندها در امان نگه دارد. دیگران از او حساب میبُردند و همسرش احترام او را در همه حال نگه میداشت. فخرالدوله مادر دکتر علی امینی، نخست وزیر ایران در دههی چهل خورشیدی است. او در دیماه 1344 خورشیدی، در 73 سالگی درگذشت و در ابن بابویهی ری، در آرامگاه خانوادگیاش، به خاک سپرده شد.
فخرالدوله ساخت خانهاش را به یکی از استادان مهرازی (:معماری) آن زمان، نیکولای مارکوف، سپرد. مارکوف گرجیتبار بود و همان کسی است که خانهی زیبای مشیرالدوله پیرنیا را طراحی کرده است.
ساختار خانهی فخرالدوله، کوشک مانند است و همانندیهای بسیاری با کوشک احمدشاهی در نیاوران و کوشک قوام السلطنه (موزهی آبگینهی کنونی) دارد. پیداست که مارکوف از آن دو ساختمان الهام گرفته است.
نوشتهاند که خانهی فخرالدوله از دید مهرازی، سبک و شیوهی نئوکلاسیکها (کلاسیک نو) را دارد و برگرفته از هنر مهرازی اروپا است. مهرازی نئوکلاسیک، در روزگار ناصرالدین شاه قاجار و در پی سفرهای او به اروپا، در مهرازی ایران جای پاییش باز کرد. ویژگی این مهرازی که در خانهی فخرالدوله نیز به روشنی دیده میشود، استواری، هماهنگی، نظم و تناسب است.خانهی فخرالدوله نزدیک به 1350 متر مربع مساحت دارد. در زمان ساخت، در درون باغی جای داشته و دیوارهایی بلند گرداگرد آن کشیده شده بود. بدین گونه خانه از دید رهگذران و بیرونیان پنهان بود. سپستر، در روزگار ما، دیوارها را برداشتند و به جای آن نرده های فلزی کشیدند.
روبهروی خانه، حوض بزرگی دیده میشود. نمای خانه نیز آجری است. خانهی یاد شده دو اشکوب (:طبقه) دارد. نیم اشکوب دوم به شکل تالار است. در بخش شمالی خانه، پلکانی ساختهاند. فضاهای سازه در پیرامون پلکان ساخته شده است. یکی از پله ها به اشکوب بالا و دیگری به اشکوب زیر راه میبرد.
پنجرههای ساختمان را با قابهای زیبایی آذین دادهاند. در بالای در نیز کتیبهای دیده میشود. تزیینات گچبری خانه، به ویژه در تالار آن، چشمگیر است.
در زمان جنگ ایران و عراق، برخورد موشکی به نزدیکیهای این خانهی تاریخی، آسیبهایی به آن زد. اما در سال 1387 خورشیدی، شهرداری منطقهی 12 به مرمت آن پرداخت.
خانهی فخرالدوله آبانماه 1378 خورشیدی، با شمارهی 2492 ثبت ملی شده است.
خانهی مسعودیه؛ دیدنی و شکوهمند
خانهی قوامالسلطنه؛ یگانه در هنر معماری ایران
خانهی ارباب رستم گیو؛ نمادی از نظم و هماهنگی
خانه هرمز آرش؛ سنگ بنای محلهی تهرانپارس
خانهی آوانسیان؛ داستان غمانگیز یک سرای تاریخی
خانهی سردار اسعد بختیاری؛ استوار و چشمنواز
خانهی بروجردیها؛ بیهمتا در زیبایی
خانهی ناصرالدین میرزا؛ ساختاری نو در معماری
خانهی عینالدوله؛ چشمنواز در زیبایی و شکوه
خانهی تیمورتاش؛ موزهای برای جنگ
خانهی اعتصامالملک؛ زادگاه پروین اعتصامی
خانهی انیسالدوله؛ سرای نورچشمی شاه قاجار
خانهی فروغالملک، گنج خانهای از هنر ایران
خانهی ابریشمی، بیمناک از فرو ریختن
خانه قدکی؛ نگارگریهایی به شیوه رنسانس
خانهی شکوهی؛ شکوه مهرازی کویری ایران
ساختار معماری درونگرا در خانهی صولت ابرکوه
خانهی مسعودی، آمیختگی هنر ایران و اروپا
خانهی کبیری؛ شگفتانهی معماری ایران
خانهی مشیرالدوله؛ یادگار سیاستمداری خوشنام
خانهی عامریها؛ تماشاخانهای زرین از هنر ایران
خانهی امینالسلطان، سرای داییجان ناپلئون
خانهی سوکیاسیان، دیرپا و چشمنواز
خانهی مشیردیوان، دستکارِ هنرمندان کردستان
خانهی تاج، دیرینکدهای برای شناخت فرهنگ کاشان
خانهی مقدم، گرانبهاترین خانهی تاریخی جهان
