شش ماه پس از فرمان مشروطیت و در روزگار پادشاهی محمدعلی شاه قاجار، در محله‌ی تاریخی ششگلان تبریز، دختری به نام رخشنده اعتصامی در خانه‌ی پدری‌اش زاده شد (25 اسفندماه سال 1285 خورشیدی). چندی نگذشت که او در شاعری آوازه‌ی بسیار یافت. اوسروده‌هایش را به نام «پروین» چاپ می‌کرد. خانه‌ای که پروین اعتصامی در آنجا زاده شد، اکنون از سراهای تاریخی و دیدنی شهر تبریز است.
پروین، تنها 7 سال در شهر تبریز زندگی کرد و پس از آن به همراه خانواده راهی تهران شد. پدرش، یوسف اعتصامی (اعتصام الملک)، از نویسندگان و ترزبانان (:مترجمان) پُرآوازه بود و در میان ادیبان و دانشمندان پایتخت به خوبی شناخته می‌شد. خانه‌ای که او ساخته بود طراحی و مهرازی‌ای همسان با خانه های آن روزگار داشت. زیبا و ارزشمند بود و هنر و ذوقی بایسته در ساختش به کار برده شده بود. هنوز هم می‌توان با گام گذاشتن در آن خانه، از طراحی ساده، اما دل‌انگیز آن بهره‌ها برد. آن خانه، همه‌ی عناصر مهرازی پایان دوره‌ی قاجار را در خود دارد.
اکنون تابلویی که نام پروین اعتصامی بر روی آن نوشته شده است، راهنمای بازدیدکنندگان به خانه‌ی یوسف اعتصامی است. اما در آن روزگاران، کوچه‌ای که خانه‌ی پدری پروین در آن جای داشت، «کوچه‌ی ساوجبلاغی‌ها» نامیده می‌شد.
با گذر از هشتی، به حیاط بسیار دلباز خانه راه می‌یابیم که اندکی بیش از 900 متر است. حوض خانه‌ای در میانه‌ی حیاط است. باغچه و درختانی پرشاخ و برگ، بر گیرایی و چشم‌نوازی حیاط می‌افزایند.
آجرکاری بیرون خانه، ساده و زیباست. پنجره‌ها چوبی است و نشان از زمانه‌ای دارد که دیری است سپری شده و به تاریخ پیوسته است.
خانه‌ی پدری پروین اعتصامی، دو اشکوبه (:طبقه) است، به همراه زیرزمین. در زیرزمین حوضخانه‌ای هشت ضلعی ساخته‌اند که سقف کلیلی دارد. کاربرد این گونه سقف‌ها، تزیینی است. پنج اتاق نیز در زیرزمین دیده می‌شود. در این بخش از خانه، سردابی نیز ساخته‌اند.
اشکوب نخست، سه اتاق دارد و یک ایوان. اتاق‌ها دلنشین است و از ایوان، حیاط خانه پیداست. بهارخواب، یا همان مهتابی، در این اشکوب ساخته شده است. یکی از اتاق‌ها به آب‌انبار راه می‌یابد.
خانه‌ی پدری پروین اعتصامی را در سال‌های پیش مرمت کردند و اکنون جایی برای نمایشگاه اداره میراث فرهنگی آذربایجان شرقی است. مرمت این خانه، دو سال زمان برده است.
هنگام ورود به حیاط، تندیس نیم‌تنه‌ی سفیدرنگ پروین اعتصامی دیده می‌شود. در پله‌ی نخستِ پلکانی هم که به درون ساختمان راه می‌بَرد، تندیسی تمام قد از پروین نیز دیده می‌شود که کتابی در دست دارد؛ گویی گام به درون خانه می‌گذارد.
در سوی راست خانه، نگاره‌هایی با زمینه‌ی سفیدرنگ، از بزرگان ادب و هنر تبریز کشیده‌اند و به نمای خانه افزوده‌اند. درون خانه نیز اسنادی از پروین اعتصامی و قاب عکس‌هایی از او و پدرش بر روی دیوار و تاقچه‌های خانه دیده می‌شود. چند نامه‌ی دیرینه که با زندگی پروین پیوند دارند و پاره‌ای از سروده‌های او، بر روی دیوارهای خانه جای گرفته است. از کمدهای شیشه‌ای زیبای خانه نیز نباید چشم پوشید.
نکته‌ی درخور نگرش آن است که در میان آثار تاریخی خانه، سازهای تار و عود دیده می‌شود. همین نکته گواه آن است که پروین در کنار پدر و مادری بالیده است که نواندیش و دوست‌دار هنر بوده‌اند.
خانه‌ی پدری پروین اعتصامی نزدیک به 1300 مترمربع است. این خانه در 28 اسفندماه سال 1385 خورشیدی ثبت ملی شده است.
پروین زندگانی کوتاهی داشت. او در نیمه شب 16 فروردین‌ماه سال 1320 خورشیدی، در سن 35 سالگی چشم از جهان فروبست.
خانه‌ی مسعودیه؛ دیدنی و شکوهمند
خانه‌ی قوام‌السلطنه؛ یگانه در هنر معماری ایران
خانه‌ی ارباب رستم گیو؛ نمادی از نظم و هماهنگی
خانه هرمز آرش؛ سنگ بنای محله‌ی تهرانپارس
خانه‌ی آوانسیان؛ داستان غم‌انگیز یک سرای تاریخی
خانه‌ی سردار اسعد بختیاری؛ استوار و چشم‌نواز
خانه‌ی فخرالدوله؛ پایدار و هماهنگ در شیوه‌ی ساخت
خانه‌ی بروجردی‌ها؛ بی‌همتا در زیبایی
خانه‌ی ناصرالدین میرزا؛ ساختاری نو در معماری
خانه‌ی عین‌الدوله؛ چشم‌نواز در زیبایی و شکوه
خانه‌ی تیمورتاش؛ موزه‌ای برای جنگ
خانه‌ی انیس‌الدوله؛ سرای نورچشمی شاه قاجار
خانه‌ی فروغ‌الملک، گنج خانه‌ای از هنر ایران
خانه‌ی ابریشمی، بیمناک از فرو ریختن
خانه قدکی؛ نگارگری‌هایی به شیوه رنسانس
خانه‌ی شکوهی؛ شکوه مهرازی کویری ایران
ساختار معماری درونگرا در خانه‌ی صولت ابرکوه
خانه‌ی مسعودی، آمیختگی هنر ایران و اروپا
خانه‌ی کبیری؛ شگفتانه‌ی معماری ایران
خانه‌ی مشیرالدوله؛ یادگار سیاستمداری خوش‌نام
خانه‌ی عامری‌ها؛ تماشاخانه‌ای زرین از هنر ایران
خانه‌ی امین‌السلطان، سرای دایی‌جان ناپلئون
خانه‌ی سوکیاسیان، دیرپا و چشم‌نواز
خانه‌ی مشیردیوان، دست‌کارِ هنرمندان کردستان
خانه‌ی تاج، دیرینکده‌ای برای شناخت فرهنگ کاشان
خانه‌ی مقدم، گرانبهاترین خانه‌ی تاریخی جهان
